Της τέφρας

Σεπτέμβρης ήδη και πριν προλάβει να μας καταλάβει η φθινοπωρινή μελαγχολία, πρόλαβαν ήδη οι τελευταίες πυρκαγιές στο τέλος του καλοκαιριού να μας βυθίσουν σε μια πένθιμη διάθεση. Ακόμα και αυτοί, που δεν ζήσαμε από κοντά την καυτή ανάσα τους, λυπηθήκαμε ειλικρινά για τις καταστροφές και τα θύματα, που άφησαν στο πέρασμά τους. Δεν ήταν ανάγκη να βρεθούμε στην Πελοπόννησο, την Εύβοια ή όπου αλλού υπήρξε φωτιά για να νιώσουμε το «καρβούνιασμα» του τοπίου και της ψυχής των ανθρώπων εκεί. Μια στιγμή είναι αρκετή για να γίνουν όλα στάχτη, η τραγική διαπίστωση. Και στην περίπτωση αυτή καμία παρηγοριά δεν δημιουργεί ο συμβολισμός της τέφρας «εκ χοός εις χούν». Σε αυτές τις περιπτώσεις δεν είναι αρκετή η θεολογία για να μας εμπνεύσει την πίστη ή την αισιοδοξία ότι η ζωή θα ξαναρχίσει γρήγορα σε «κρανίου τόπο». Απλώς πάντα υπάρχει έμφυτη στον άνθρωπο η ελπίδα «για ό, τι έγινε, να μη γίνει ξανά, να μην είναι η κρίση τόσο βαριά επάνω μας».


Ανεξαρτήτως, όμως, του πώς αξιολογεί κανείς όσα συμβαίνουν, υποθέτω ότι κανείς δεν μένει ασυγκίνητος μπροστά στην καταστροφή του φυσικού τοπίου και τον ανθρώπινο πόνο. Δεν θέλω, ούτε μπορώ να αναλύσω τα αίτια, τα οποία προκάλεσαν όλα αυτά. ΄Αλλωστε οι περισσότεροι τα υποθέτουμε: ίσως να οφείλονται σε δόλιες εμπρηστικές ενέργειες, ίσως στην δική μας εγκληματική αμέλεια, ίσως να είναι απόρροια της κλιματολογικής αλλαγής, ίσως πάλι να οφείλονται απλώς σε κακή τυχαία συγκυρία. Μπορεί να είμαστε απορροφημένοι από όσα συμβαίνουν σε εμάς, αλλά δυστυχώς σχεδόν όλος ο κόσμος φλέγεται: τα κοντινά μας Βαλκάνια, η Νότια Ευρώπη, μεγάλες περιοχές της Αφρικής, της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής, προφανώς για τους ίδιους ή παρεμφερείς λόγους.

Αυτό, όμως, που δημιουργεί επίσης μεγάλη ανησυχία είναι ότι στην χώρα μας, εκτός του ότι δεν μπορέσαμε να προλάβουμε την καταστροφή, ακόμα και όταν αυτή μας βρήκε, δυστυχώς δεν μπορέσαμε καν να την αντιμετωπίσουμε με αποτέλεσμα να θρηνούμε τώρα δεκάδες θύματα και χιλιάδες στρέμματα καμένης γης. Και όλοι αυτοί οι δύσμοιροι, που τα ζουν στο πετσί τους, είναι υποχρεωμένοι μέσα στον πόνο τους να ακούνε και την «φιλολογία» περί «ασύμμετρης απειλής». Τον όρο δυστυχώς δεν τον καταλαβαίνω, αλλά όσο ασύμμετρη και αν είναι η όποια απειλή, οι συνέπειές της είναι συγκεκριμένες. Αυτές ακριβώς τις συνέπειες καλούνται οι αρμόδιοι να αντιμετωπίσουν και μάλιστα αποτελεσματικά. Κανείς δεν έχει την ψευδαίσθηση ότι σε τέτοιες καταστροφές δεν υπάρχουν απώλειες, αλλά από τους αρμοδίους αξιώνει κανείς τουλάχιστον να τις αντιμετωπίσουν με τον προσφορότερο δυνατό τρόπο. Σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης εννοείται ότι το κράτος και σταθμίσεις θα υποχρεωθεί να κάνει και απώλειες μοιραία θα έχει. Το ζητούμενο είναι οι απώλειες αυτές να είναι οι μικρότερες δυνατές, αν δεν έχει προνοήσει εγκαίρως είτε σε επίπεδο κεντρικής εξουσίας ή τοπικής αυτοδιοίκησης να τις προλάβει. Και δυστυχώς άμεση και αποτελεσματική βοήθεια κανείς δεν μπόρεσε να προσφέρει, ο καθένας για τους δικούς του λόγους. Ούτε και «ανικανότητα της παρούσας κυβέρνησης» πείθει ως επιχείρημα, γιατί αν και οι προηγούμενες είχαν επιδείξει μεγαλύτερη ευαισθησία στα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος και οργάνωσης ενός αποτελεσματικού μηχανισμού πολιτικής προστασίας, ίσως οι απώλειες να μην ήταν τόσο τραγικές. Καταστροφές και καταστάσεις «έκτακτης ανάγκης» από πυρκαγιές, πλημμύρες, σεισμούς και άλλα παρόμοια έχουμε να θυμηθούμε πολλές τα τελευταία χρόνια. Δυστυχώς λύσεις και μέτρα δεν προτείνονται, ούτε τα μοιραία παθήματα μας δίνουν καλά μαθήματα, ικανά να μας προσφέρουν κάτι για την επόμενη φορά. Είναι εύκολο να ρίχνουμε τις ευθύνες στους άλλους, αλλά πολύ δύσκολο να αναζητούμε τις δικές μας ευθύνες. Ίσως, αν δεν ήταν προεκλογική περίοδος και δεν σκέφτονταν κάποιοι το ‘πολιτικό κόστος’, το οποίο θα έχει η αμετροέπειά τους, όταν απευθύνονται σε ανθρώπους μέσα σε συντρίμμια με νωπό ακόμα το χώμα, που σκεπάζει τους νεκρούς τους, να ακούγαμε και μεγαλύτερες χοντράδες. Ίσως εκτός από τον ‘στρατηγό άνεμο’ κάποιοι να έφταναν στο σημείο να ισχυριστούν ότι ευθύνονται ακόμα και εξωγήινες δυνάμεις προκειμένου να δικαιολογηθούν για την ανικανότητά μας ως χώρας.

Υποθέτω ότι σε λίγες μέρες θα στηθούν εκλογικές κάλπες και στις κατεστραμμένες από τις πυρκαγιές περιοχές - «ήδη έχουν ληφθεί τα απαραίτητα μέτρα» έσπευσαν να δηλώσουν οι αρμόδιοι «προκειμένου να είναι σε θέση οι κάτοικοι να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα». Ακόμα όμως και το πιο «μαύρο» αποτέλεσμα, δεν θα είναι ικανό να συγκριθεί με τη μαυρίλα των ψυχών και του τοπίου.

Το μόνο παρήγορο μέσα από την καταστροφή ήταν οι αντιδράσεις του κόσμου και η δυσπιστία στις ανούσιες «απολογίες» και δικαιολογίες. Ένα από τα λίγα παρήγορα γεγονότα των ημερών μέσα στο βαρύ αυτό κλίμα ήταν ότι, την προηγούμενη Τετάρτη, ημέρα της συγκέντρωσης διαμαρτυρίας για τις πυρκαγιές φτάνοντας σε νησί, το οποίο δεν απειλήθηκε από τις πρόσφατες πυρκαγιές λόγω του γεγονότος ότι «τα βουνά του είναι γυμνότερα του Αδάμ», είδα στην κεντρική πλατεία του περισσότερους από εκατό ανθρώπους, μόνιμους κατοίκους, αλλά και τουρίστες, ντυμένους στα μαύρα.

Και αν από το κακό, όσο μεγάλο και αν είναι αυτό, υπάρχει η πιθανότητα κάπως να ωφεληθούμε, ας ελπίσουμε μόνο ότι αυτό, που βιώσαμε όλοι προσφάτως, θα συντελέσει ώστε να αναπτύξουμε ένα μεγαλύτερο αίσθημα ευθύνης και συνέπειας απέναντι στο περιβάλλον. Επειδή πάντα εκτός από τις πολιτικές ευθύνες υπάρχει και η ευθύνη του καθενός μας σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος. Ας μην ξεχνάμε ότι τα ατομικά συμφέροντα -συνήθως τα μεγάλα, αλλά και τα μικρά είναι ικανά να βλάψουν- είναι αυτά, που υποδαυλίζουν τις περισσότερες φορές και την κρατική αυθαιρεσία.

«Οι θάλασσες αυτές θα εκδικηθούνε» ήταν το σχόλιο, που με έκανε να αναζητήσω στον Ελύτη λίγη ομορφιά παρά την επιδερμική μου σχέση με την ποίηση. Αλλά ακόμα και έτσι η διαπίστωση ότι «η άνοιξη και αυτή προϊόν του ανθρώπου είναι» ήταν ικανή για να σκορπίσει -έστω και προσωρινά- την «τέφρα», που είχε ρίξει ο Τ.S. Elliot…

White elephant