Περί εύλογης διάρκειας και ΕΔΔΑ- λόγος υποστηρικτικός

Ο Αθ. Αναγνωστόπουλος δημοσιεύει σήμερα ένα ενδιαφέρον και επικριτικό post στο ιστολόγιό του Αναμόρφωση-Συνιστολόγιο σχετικά με την απόφαση του ΕΔΔΑ Zafirov κατά Ελλάδος. Η υπόθεση είχε διαρκέσει στα ελληνικά δικαστήρια τέσσερα χρόνια και επτά μήνες για δύο βαθμούς δικαιοδοσίας. Το ΕΔΔΑ καταδίκασε χθες το ελληνικό κράτος σε χρηματική αποζημίωση 2.500 ευρώ για παραβίαση των άρθρων 6§1 και 13 της ΕΣΔΑ (εγγυήση για εκδίκαση της υπόθεσης σε εύλογο χρόνο και δικαίωμα σε αποτελεσματική προσφυγή).

Σύμφωνα με το Αναμόρφωση-Συνιστολόγιο, υφίσταται νομολογιακό έλλειμμα του ΕΔΔΑ σχετικά με τις υποθέσεις ευλόγου χρόνου για τρεις λόγους. Ο πρώτος ειναι ότι δεν μπορεί το ΕΔΔΑ να καταδικάζει την Ελλάδα για παραβιάσεις ευλόγου χρόνου, όταν και το ίδιο καθυστερεί να εκδικάσει τις υποθέσεις που εκκρεμούν ενώπιόν του.  Όπως υποστηρίζεται, το ΕΔΔΑ δεν έχει το ηθικό κύρος να εκδικάζει αυτές τις υποθέσεις από τη στιγμή που και το ίδιο αργεί να διεκπεραιώσει τις δικές του. Πιστεύω ότι εν μέρει έχει δίκιο ο Αθ. Αναγνωστόπουλος. Είναι αλήθεια ότι λόγω της κατακόρυφης αύξησης των προσφυγών ενώπιον του ΕΔΔΑ (όντως εκκρεμούν αυτή τη στιγμή περί τις 150.000) αυτές διεκπεραιώνονται με πιο αργούς ρυθμούς απ΄ό,τι παλαιότερα. Ωστόσο, το ότι το ΕΔΔΑ συνεχίζει να εκδικάζει αυτές τις προσφυγές δεν ειναι ζήτημα βουλησιαρχίας όπως υποστηρίζει το Αναμόρφωση-Συνιστολόγιο αλλά αρμοδιότητας. Από τη στιγμή που τα κράτη μέλη της ΕΣΔΑ αναγνώρισαν στο ΕΔΔΑ την αρμοδιότητα να εκδικάζει υποθέσεις διάρκειας δικαστικών διαδικασιών, το ίδιο δεν μπορεί να αποστεί αυτής με το επιχείρημα ότι ενίοτε καθυστερεί να τις εκδικάσει. Δεν μπορεί δηλαδή να κάνει αλλιώς και εξετάζει αυτές τις υποθέσεις. Αν είχε τη δυνατότητα, φαντάζομαι ότι θα προτιμούσε να αφοσιωθεί σε σημαντικότερες υποθέσεις που εγείρουν πιο ενδιαφέροντα ζητήματα προστασίας ατομικών δικαιωμάτων. Δεν μπορεί όμως να το κάνει. Παρά ταύτα, φαίνεται ότι το ΕΔΔΑ προσπαθεί στο μέτρο του δυνατού να αξιοποιήσει το ανθρώπινο δυναμικό του με τον πιο αποδοτικό τρόπο. Έτσι, όπως μαθαίνουμε από το site του ΕΔΔΑ, εφαρμόζεται ήδη πολιτική φιλτραρίσματος των υποθέσεων, έτσι ώστε πρώτα να εκδικάζονται οι πιο σημαντικές, αυτές δηλαδή που εγείρουν ζητήματα υπό τα άρθρα 2,3  και 5 της Σύμβασης και μετά παίρνουν σειρά όλες οι άλλες. Δει χρημάτων και προσωπικού μάλλον, αλλά τουλάχιστον το ΕΔΔΑ φαίνεται ότι δεν μένει με σταυρωμένα τα χέρια και προσπαθεί να ανταποκριθεί στις προκλήσεις των καιρών. Όμως τελικά, αν το ίδιο δεν έχει τον προϋπολογισμό που χρειάζεται για να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα, το κρίμα πέφτει βασικά στο ίδιο ή μήπως στα κράτη μέλη που το δημιούργησαν, το τροφοδοτούν μέχρι σκασμού με υποθέσεις και στη συνέχεια δεν ανταποκρίνονται στις οικονομικές τους υποχρεώσεις για να εγγυηθούν την απρόσκοπτη λειτουργία του; Μήπως επίσης δεν φέρουν και τα συμβαλλόμενα κράτη μεγάλη ευθύνη για την έλλειψη αποτελεσματικής συμμόρφωσης με τις αποφάσεις του ΕΔΔΑ, γεγονός που γεννά πολλαπλάσιες παραβιάσεις του ίδιου τύπου και επιβαρύνει το πινάκιό του; Ας πάρουμε π.χ. τη Zafirov. Το ΕΔΔΑ βρήκε για πολλοστή φορά παραβίαση του άρθρου 13, διότι η Ελλάδα δεν έχει ακόμη προβλέψει αποτελεσματική προσφυγή με την οποία ο ενδιαφερόμενος θα μπορεί να παραπονεθεί στα ελληνικά δικαστηρια για παραβίαση του ευλόγου χρόνου. Από τον Απρίλιο του 2003, όταν το ΕΔΔΑ με την απόφαση Konti-Arvaniti κατέληξε για πρώτη φορά σε παραβίαση του άρθρου 13 σε υποθέσεις διάρκειας δικαστικής διαδικασίας, τι έκανε άραγε το ελληνικό κράτος προκειμένου να συμμορφωθεί; Ήμουνα νιος και γέρασα ! Πέρασαν εννέα χρόνια και μόλις προχθές ψηφίστηκε επιτέλους το σχετικό ένδικο βοήθημα για τη διοικητική δίκη. Και ας μη νομίζουμε ότι ο έλληνας νομοθέτης θα έπαιρνε ο ίδιος την πρωτοβουλία αν δεν είχε προηγηθεί η απόφαση πιλότος Vassilios Athanasiou τον Δεκέμβριο του 2010, με την οποία υποχρεώθηκε το ελληνικό κράτος να προβλέψει αποτελεσματική προσφυγή για τη διοικητική δίκη.

Ενδιαφέροντα, και επίσης εν μέρει ορθά, είναι και όσα υποστηρίζει το Αναμόρφωση-Συνιστολόγιο για την αιτιολογία της απόφασης Zafirov την οποία θεωρεί ελλιπή. 270 λέξεις για μια παραβίαση ευλόγου χρόνου;  Θα συμφωνήσω ότι αν δούμε το ζήτημα αποκομμένο από το γενικότερο πλαίσιό του, η αιτιολογία της απόφασης δεν είναι ικανοποιητική. Αναμφισβήτητα, το ΕΔΔΑ θα μπορούσε να έχει εμβαθύνει στο συλλογισμό του, να εξηγήσει για ποιο λόγο οι αναβολές καταλογίζονται στο ελληνικό κράτος, να μας πει δυο λόγια παραπάνω για τη δικονομική συμπεριφορά του προσφεύγοντα, για τον φόρτο εργασίας του Έλληνα ποινικού δικαστή κλπ. κλπ. Μία λεπτομέρεια ωστόσο νομίζω ότι ίσως εκφεύγει της προσοχής του κυρίου Αναγνωστόπουλου. Η συγκεκριμένη υπόθεση, όπως και κάθε υπόθεση πλέον που αφορά ζήτημα διάρκειας διαδικασίας εξετάσθηκε από τριμελή επιτροπή του ΕΔΔΑ (Committee). Σύμφωνα με το 14^ο Πρωτόκολλο, το οποίο υπέγραψε και το ελληνικό κράτος, από τον Ιούνιο του 2010 και μετά στις τριμελείς επιτροπές του ΕΔΔΑ υπάγονται πλέον όλες οι υποθέσεις όπου υφίσταται παγιωμένη νομολογία (well established case law). Το ΕΔΔΑ έχει δηλαδή εξετάσει επανειλημμένως στο παρελθόν παρόμοια ζητήματα και έχει καταλήξει σε παραβιάσεις της Σύμβασης. Οι υποθέσεις διάρκειας διαδικασίας είναι οι κατεξοχήν περιπτώσεις που υπάγονται πλέον στην αρμοδιότητα των τριμελών επιτροπών. Είναι προφανές ότι σε αυτές τις υποθέσεις, η αιτιολογία του ΕΔΔΑ ειναι πολύ πιο συνοπτική απ΄ό,τι σε αυτές που εισάγονται στο επταμελές Τμήμα. Εξ άλλου, εάν το ελληνικό δημόσιο επιθυμούσε στη Zafirov να επιχειρηματολογήσει σχετικά με την πιθανώς παρελκυστική πολιτική του προσφεύγοντα κατά τη διάρκεια της διαδικασίας είχε κάθε δικαίωμα. Απ΄ό,τι παρατηρώ ωστόσο, στις §§11 και 18 της απόφασης, το ελληνικό κράτος δεν προέβαλε κάποιο ειδικότερο επιχείρημα. Στην ουσία συνομολόγησε την ευθύνη του για την καθυστέρηση της δίκης.

Τρίτον, το ΕΔΔΑ αναμφισβήτητα δεν μπορεί να έχει την επαφή με την ελληνική νομική πραγματικότητα, την οποία έχει ο εθνικός δικαστής. Επίσης, μπορεί να είναι όντως αφελές (α, ρε κουτόφραγκοι!), όπως υποστηρίζει το Αναμόρφωση-Συνιστολόγιο και να τρώει τα βλακώδη επιχειρήματα του Zafirov σχετικά με τις αναβολές στη διαδικασία. Ειναι ωραία η φανταστική ιστορία με τον διερμηνέα που παραθέτει ο Αθ. Αναγνωστόπουλος και μπορεί, στην πραγματικότητα, να συνέβη και έτσι. Πάντως, επειδή είναι χρήσιμο να διατηρούμε μια αντικειμενική βάση συζήτησης, όλα αυτά που διηγείται δεν απορρέουν από κανένα σημείο των πραγματικών περιστατικών. Τι να κάνει λοιπόν το χαζούλι το ΕΔΔΑ, επειδή ο Zafirov είναι ναρκέμπορας, όπως λέει χαρακτηριστικα το Αναμόρφωση, και κυκλοφορούσε με το ζαμπόν μέσα στο μπουφάν; Θα έπρεπε να θεωρηθεί ότι, όπως και να΄χει, στην περίπτωσή του κάποιο λάκκο είχε η φάβα με τις αναβολές του; 

Και δεν  θα άλλαζε τίποτα, όπως υποστηρίζεται, εάν είχε προσδιοριστεί η έφεσή του πιο σύντομα; Προσωπικά, νομίζω ότι θα άλλαζαν πολλά. Ναι, η περίπτωση του αλλοδαπού  ναρκέμπορα με το ζαμπόν στο μπουφάν δεν είναι καθόλου συμπαθητική. Όμως, στα νομικά και ιδιαίτερα στο πεδίο της προστασίας των ατομικών δικαιωματων δεν υπάρχει, κατά την ταπεινή μου γνώμη, χειρότερο πράγμα από το να παρασυρόμαστε από τα συμπαθή ή αντιπαθητικά χαρακτηριστικά της υπόθεσης και του προσφεύγοντος. Ίσως, λοιπόν, σε κάποια άλλη υπόθεση με την πιο σύντομη κατ΄έφεση δικάσιμο, ο προσφεύγων, ήδη στα σίδερα, θα αθωωνόταν πιο γρήγορα και θα έβγαινε μια ώρα αρχύτερα από τη φυλακή να πάει να δει την αγαπημένη του και την οικογένειά του. Και πέρασαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα. Είναι λίγο αυτό;

Αλλά και ο ναρκέμπορας που θα άκουγε τα δεκατέσσερα χρόνια κάθειρξη πιο σύντομα είχε, σύμφωνα με το άρθρο 1 της ΕΣΔΑ, και αυτός δικαίωμα σε πιο σύντομη κατ΄έφεση δίκη. Τι να κάνουμε; Είναι και αυτό ένα από τα κακά της ΕΣΔΑ και του ΕΔΔΑ. Προστατεύει και τον αστυνόμο και τον λωποδύτη. Και τον βλάκα και τον έξυπνο.  Και τον ναρκέμπορα και το πρεζόνι. Και το θύμα και τον θύτη. Έχουν, βλέπετε, όλοι αυτοί το άτιμο κοινό χαρακτηριστικό ότι είναι άνθρωποι.

Όντως, τα πράγματα δεν είναι πάντα όπως φαίνονται.