ΕΔΔΑ, Zelilof v. Greece, 24.5.2007

Άλλη μια καταδίκη της Ελλάδας για παραβίαση του άρθρου 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης (απαγόρευση των βασανιστηρίων και της εξευτελιστικής μεταχείρισης) προστέθηκε σήμερα σε έναν κατάλογο παραβιάσεων αυτού του είδους που, τελευταία, εμπλουτίζεται δυστυχώς με ανησυχητική συχνότητα.

Η υπόθεση αφορούσε έναν Έλληνα υπήκοο, ρωσοπόντιας καταγωγής. Τον Δεκέμβριο του 2001, τρεις αστυνομικοί τον σταμάτησαν στην Άνω Τούμπα Θεσσαλονίκης προκειμένου να διενεργήσουν έλεγχο στοιχείων ταυτότητας. Μετά από λογομαχία μεταξύ του προσφεύγοντα και των αστυνομικών, οι τελευταίοι επιχείρησαν να τον ακινητοποιήσουν και να του περάσουν χειροπέδες. Ο Ζελίλοφ αντιστάθηκε και έσπρωξε βίαια έναν από τους αστυνομικούς. Σύμφωνα με την εκδοχή του προσφεύγοντα, οι αστυνομικοί τον χτύπησαν στο πρόσωπο και στο σώμα. Το περιστατικό είχε εν τω μεταξύ αντιληφθεί μια ομάδα ατόμων που γνώριζαν τον Ζελίλοφ και βρίσκονταν σε παρακείμενη καφετέρια. Σύμφωνα με την εκδοχή της Αστυνομίας, τα άτομα αυτά επιτέθηκαν στους αστυνομικούς και, μέσα στην αναστάστωση που δημιουργήθηκε, ο Ζελίλοφ κατόρθωσε να διαφύγει. Άργότερα συνελήφθη και οδηγήθηκε στο παρακείμενο αστυνομικό τμήμα, όπου ο ίδιος υποστήριξε ότι υπέστη κακομεταχείριση από τα αστυνομικά όργανα. Το ίδιο βράδυ διακομίσθηκε σε νοσοκομείο όπου και διαπιστώθηκαν τραύματα στο κεφάλι και στο σώμα του.

Το ΕΔΔΑ κατέληξε σε παραβίαση του άρθρου 3 τόσο ως προς το ουσιαστικό όσο και ως προς το διαδικαστικό σκέλος του. Ως προς το ουσιαστικό σκέλος της εγγύησης, ενδιαφέρον κατ΄αρχήν παρουσιάζει η μεταφορά στο καθ΄ου κράτος του βάρους απόδειξης σχετικά με την απουσία ευθύνης του για τα τραύματα που έφερε ο Ζελίλοφ όταν διακομίσθηκε στο νοσοκομείο. Κατά το ΕΔΔΑ, από τη στιγμή που τα διάδικα μέρη δεν διαφώνησαν ως προς το ότι ο τραυματισμός του προσφεύγοντα οφειλόταν στις ενέργειες των αστυνομικών, τότε αυτομάτως το καθ΄ου κράτος ήταν αυτό που όφειλε να αποδείξει ότι η βαρύτητα του τραυματισμού δεν ήταν δυσανάλογη στο πλαίσιο των περιστάσεων την υπόθεσης. Το ΕΔΔΑ αναγνώρισε στο σημείο αυτό ότι οι αστυνομικοί βρέθηκαν ενώπιον μιας απρόβλεπτης κατάστασης, όπου δέχθηκαν επίθεση από πολυάριθμη ομάδα ατόμων. Ωστόσο, το γεγονός αυτό δεν θα μπορούσε να δικαιολογήσει από μόνο του την έκταση των τραυματισμών του Ζελίλοφ, σε σύγκριση μάλιστα με τα ελαφρά τραύματα που έφεραν οι αστυνομικοί.

Σχετικά με το διαδικαστικό σκέλος της εγγύησης που απορρέει από το άρθρο 3, το ΕΔΔΑ διεπίστωσε ότι τόσο η διοικητική όσο και η δικασική έρευνα που ακολούθησε παρουσίαζαν σοβαρές ελλείψεις. Έτσι, σε ό, τι αφορά τη διοικητική έρευνα καυτηριάσθηκε η επιλεκτική κρίση των αποδεικτικών στοιχείων καθώς και η παράλειψη εξέτασης του πορίσματος της ιατροδικαστικής εξλετασης στην οποία υποβλήθηκε ο προσφεύγων. Σχετικά δε με τη δικαστική έρευνα, το ΕΔΔΑ επέκρινε ιδιαιτέρως την επιλογή των εισαγγελικών αρχών να μην εξετάσουν οι ίδιες αυτόπτες μάρτυρες αλλά να στηριχθούν εξ ολοκλήρου στις μαρτυρικές καταθέσεις που είχαν ληφθεί στο πλαίσιο της Ε.Δ.Ε.

Δεν είναι η πρώτη φορά που το ελληνικό κράτος εγκαλείται για κακομεταχείριση πολίτη από αστυνομικά όργανα. Τον Δεκέμβριο του 2005, καταδικάσθηκε στο πλαίσιο του άρθρου 3 για τη συμπεριφορά που επέδειξαν αστυνομικά όργανα σε δύο Ρομά, κατά τη σύλληψή και κράτησή τους σε αστυνομικό τμήμα (Bekos and Koutropoulos v. Greece, 13.12.2005). Η ανάγνωση των πραγματικών περιστατικών της υπόθεσης αυτής είναι ανατριχιαστική και ανησυχητική για τον τρόπο με τον οποίον αντιμετωπίζουν ορισμένοι αστυνομικοί την άσκηση των υπηρεσιακών τους καθηκόντων. Πρόσφατα δε, στις 18 Ιανουαρίου 2007, διαπιστώθηκε ξανά παραβίαση του άρθρου 3 στην υπόθεση ενός Σύρου υπηκόου, ο οποίος είχε μεταβεί σε αστυνομικό τμήμα της Αθήνας για να καταγγείλει ληστεία. Όταν παραπονέθηκε σε αστυνομικούς για την πολύωρη αναμονή του προκειμένου να καταθέσει, αντί άλλης εξήγησης γρονθοκοπήθηκε στο κεφάλι (Alsayed Allaham v. Greece, 18.1.2007).

Ο ανησυχητικός παρονομαστής αυτών των υποθέσεων δεν είναι μόνο το ειδικό βάρος των συγκεκριμένων παραβιάσεων, η προσβολή δηλαδή του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ, μιας διάταξης που αποτελεί ένα είδος θερμομέτρου, μεταξύ άλλων, και του πολιτισμού των αστυνομικών υπηρεσιών σε κάθε κράτος-μέλος. Ανησυχητικότερο είναι ότι όλες αυτές οι υποθέσεις, όπως και άλλες σχετικές με συνθήκες κράτησης σε σωφρονιστικά καταστήματα, αφορούν αποκλειστικά είτε αλλοδαπούς είτε Έλληνες πολίτες, οι οποίοι όμως ανήκουν σε κάποια εθνοτική ή άλλη μειονότητα. Μήπως οι ελληνικές αστυνομικές αρχές εφαρμόζουν δύο μέτρα και δύο σταθμά αναλόγως με το εάν συναναστρέφονται καθαρόαιμους Έλληνες ή πολίτες δευτέρας διαλογής ; Ελπίζω πως η έως σήμερα ακτινογραφία των σχετικών αποφάσεων του ΕΔΔΑ οδηγεί εντελώς συμπτωματικά σε αυτό το συμπέρασμα. Το μέλλον πάντως θα δείξει…

Ο λύκος που φυλάει τα πρόβατα

Την Πέμπτη που μας πέρασε η Σερβία ανέλαβε την προεδρία του Συμβουλίου της Ευρώπης. Το εν λόγω κράτος δεν διακρίνεται για τις επιδόσεις του στον τομέα της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το αντίθετο μάλιστα. Σε ένα υποθετικό πρωτάθλημα κατοχύρωσης των ατομικών ελευθεριών μάλλον θα πήγαινε κατ΄ευθείαν για υποβιβασμό. Όχι ότι όλα τα υπόλοιπα κράτη-μέλη του ιστορικού αυτού διεθνούς οργανισμού είναι Παναγίες σε ό,τι αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτό που τοποθετεί όμως τη Σερβία σε περίοπτη θέση ανάμεσα στους τελευταίους είναι τα γνωστά επιτεύγματα του σερβικού στρατού στο Σεράγεβο καθώς και η επίμονη άρνηση της νυν κυβέρνησης να συλλάβει τον στρατηγό Μλάντιτς και να τον παραδώσει προκειμένου να δικαστεί στη Χάγη.

Είναι περίεργο πάντως πως ούτε ένας από τους εκπροσώπους των 46 κρατών-μελών στο Συμβούλιο Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης, όχι μόνο διαμαρτυρήθηκε αλλά ούτε καν έκανε νύξη για το γελοίο του πράγματος, να εκπροσωπείται δηλαδή ένας οργανισμός, ακρογωνιαίος λίθος του οποίου είναι η κατοχύρωση του κράτους-δικαίου και η προστασία των ατομικών δικαιωμάτων, για τους επόμενους έξι μήνες από τη Σερβία. Κάτι σαν να βάζεις τον λύκο να φυλάει τα πρόβατα.

Είναι όμως όντως περίεργο ; Αν κοιτάξουμε προσεκτικότερα θα διαπιστώσουμε ότι αυτή η σιωπή είναι αφ΄εαυτής εύγλωττη καθώς επιβεβαιώνει την εφαρμογή από τα κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης του γνωστού κανόνα του διεθνούς δικαίου « μεταξύ κατεργαραίων, ειλικρίνεια ». Με άλλα λόγια, τα σημαντικότερα από τα κράτη-μέλη του οργανισμού έχουν και τα ίδια αρκετές βρωμιές κάτω από το χαλάκι τους. Προτιμούν λοιπόν να σφυρίζουν αδιάφορα σε περιπτώσεις όπως αυτή της Σερβίας, από το να παίρνουν καταγγελτικές πρωτοβουλίες, οι οποίες όμως στο τέλος- τέλος μπορεί και να τους αναγκάσουν να πάρουν σκούπα και φαράσι στο ίδιος τους το σπίτι. Τί να πουν, έτσι, η Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ιταλία για τη Σερβία, όταν αυτά τα κράτη έχουν συμμετάσχει στο πρόγραμμα της CIA για τη σύλληψη υπόπτων για τρομοκρατικές πράξεις και έκδοσή τους σε τρίτα κράτη, με σκοπό τον βασανισμό τους για λογαριασμό των ΗΠΑ ; Τί να πουν η Πολωνία και η Ρουμανία, στο έδαφος των οποίων η CIA είχε, κατά τα φαινόμενα, εγκαταστήσει μυστικά κέντρα κράτησης υπόπτων για τρομοκρατικές πράξεις ; Τι να πει και η Γαλλία, που διπλωματικώς υποστηρίζει αφρικανούς ηγέτες, υπεύθυνους για γενοκτονίες ;

Αλλά, βέβαια, τί να κάνει και το έρμο το Συμβούλιο της Ευρώπης, όταν μέλη του αποτελούν κράτη όπως η Ρωσία που το φτύνουν κατάμουτρα και το ίδιο υποκρίνεται ότι απλώς ψιχαλίζει ! Και δεν είναι μόνο η πεισματική άρνηση της Ρωσίας να επικυρώσει το 14ο Πρωτόκολλο, το οποίο θα επιτρέψει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο να ανταποκριθεί αποτελεσματικότερα στον τεράστιο όγκο ατομικών προσφυγών από το οποίο κατακλύζεται. Είναι περισσότερο η αδυναμία του Συμβουλίου της Ευρώπης να της τραβήξει το αυτί, όταν αυτό το κράτος βαρύνεται με σοβαρές παραβιάσεις της Ευρωπαϊκής Σύμβασης σχετικά με την Τσετσενία. Αντί το Συμβούλιο της Ευρώπης να απαιτεί ουσιαστική εφαρμογή των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου σχετικά με την Τσετσενία, παρακολουθεί απλώς τη Ρωσία όχι μόνο να προστατεύει αλλά και να προάγει ιεραρχικώς τους αξιωματικούς, υπεύθυνους για πράξεις βασανιστηρίων, απαγωγές και δολοφονίες πολιτών σε αυτήν την περιοχή. Ακόμα και όταν Ρώσοι προσφεύγοντες στο ΕΔΔΑ δολοφονούνται με μαφιόζικο τρόπο, το Συμβούλιο της Ευρώπης δεν κουνάει το δαχτυλάκι του. Ούτε μια ανακοίνωση δεν εκδόθηκε τον Μάιο του 2003, όταν ένοπλοι άνδρες εισέβαλαν στην οικία της Zura Bitieva, η οποία είχε ήδη προσφύγει στο ΕΔΔΑ παραπονούμενη για παράνομη στέρηση της προσωπικής της ελευθερίας καθώς και για υποβολή σε βασανιστήρια. Δολοφόνησαν την ίδια και τρία μέλη της οικογένειάς της.

Το πρόβλημα με το Συμβούλιο της Ευρώπης είναι ότι δεν αντιλαμβάνεται πως με τέτοια μαλθακή και ενδοτική συμπεριφορά υποσκάπτει το ίδιο το μέλλον του. Διότι, αλήθεια, ποιό είναι το status αυτού του οργανισμού σήμερα ; Εκτός από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, το οποίο χαίρει παγκόσμιας αναγνώρισης, κανένας άλλος θεσμός του Συμβουλίου της Ευρώπης δεν θα έλειπε από την πολιτική περιουσία της Ευρώπης αν το ίδιο έπαυε αύριο να υφίσταται. Η μόνη σημερινή αξία του Συμβουλίου της Ευρώπης στην ευρωπαϊκή σκηνή είναι το να διαδραματίζει μια μορφή πολιτικής συνείδησης της ευρύτερης Ευρώπης, υπενθυμίζοντας στα κράτη-μέλη αυτά που είναι ή όχι ανεκτά από ένα σύγχρονο κράτος-δικαίου. Η νυσταλέα του συμπεριφορά, όπως στην περίπτωση της Σερβίας, δεν κάνει τίποτε άλλο από το να ροκανίζει αργά αλλά σταθερά τα ίδια τα θεμέλιά του. Έτσι, κάποια μέρα, ο άνεμος των πολιτικών αλλαγών θα το συμπαρασύρει σαν πύργο με τραπουλόχαρτα.

Ο νυν γενικός γραμματέας του Συμβουλίου της Ευρώπης, ο βρετανός Terry Davis, υποστηρίζει βέβαια ότι με την ανάληψη της προεδρίας από τη Σερβία, η χώρα αυτή εκτίθεται περισσότερο στα μάτια της κοινής γνώμης, προσελκύει τα φώτα της δημοσιότητας και καλείται έμμεσα να λογοδοτήσει. Μπορεί. Όπως όμως εύστοχα λέει ο George Monbiot σε σχετικό άρθρο του στον Guardian, με την ίδια λογική θα έπρεπε να γίνει και ο Robert Mugabe ο επόμενος επί κεφαλής της Διεθνούς Αμνηστίας.

Black pig

Οκινάουα vs. Σμύρνης : σημειώσατε 1-1

Ε, λοιπόν, δεν είμαστε η μόνη χώρα στην οποία γίνεται συζήτηση για σχολικά βιβλία Ιστορίας (αν και, μετά το ναυάγιο και τα ομόλογα, πέρασε και η μπογιά αυτού του θέματος...) ! Στην Ιαπωνία, πριν από έναν περίπου μήνα, το υπουργείο Παιδείας ζήτησε από τους συντάκτες ενός σχολικού βιβλίου Ιστορίας να «διορθώσουν» τα εδάφια που αφορούσαν στις «ομαδικές αυτοκτονίες» του άμαχου πληθυσμού στο σύμπλεγμα των νησιών Οκινάουα κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Συγκεκριμένα, οι αρμόδιες αρχές ζήτησαν να απαλειφθεί κάθε αναφορά στον ρόλο που είχε παίξει ο ιαπωνικός στρατός σε αυτήν την τραγωδία. Κατά την κρατική εκδοχή, ο ρόλος του τελευταίου δεν ήταν ξεκάθαρος και δεν είναι ιστορικά επιβεβαιωμένο ότι εξανάγκασε μέρος του τοπικού πληθυσμού να δώσει τέλος στη ζωή του, για να μην πέσει στα χέρια του εχθρού.

Το ιαπωνικό υπουργείο Παιδείας δεν έχει ωστόσο δίκιο. Είναι ήδη θεμελιωμένο από διάφορες ιστορικές πηγές ότι κατά την απόβαση του αμερικανικού στρατού στα νησάκια Κεράμα (μέρος του ευρύτερου νησιώτικου συμπλέγματος της Οκινάουα) ο ιαπωνικός στρατός εξανάγκασε περίπου πεντακόσια άτομα από τον τοπικό πληθυσμό να αυτοκτονήσουν έτσι ώστε να αποφύγουν την εξευτελιστική αιχμαλωσία από τον αμερικανικό στρατό. Πλήθος μαρτυριών από επιζώντες έχει περιγράψει τον τρόπο με τον οποίο μέρος του πληθυσμού εξαναγκάσθηκε να αυτοκτονήσει: δύο χειροβομβίδες διανέμονταν στον καθένα. Με την πρώτη έπρεπε να στοχεύσουν τους αμερικανούς στρατιώτες, όταν αυτοί θα τους πλησίαζαν, και με τη δεύτερη τον ίδιο τους τον εαυτό. Συγκλονιστική είναι η μαρτυρία ενός εβδομηνταοκτάχρονου σήμερα επιζώντα, ο οποίος βρισκόταν ανάμεσα στο πλήθος που είχε συγκεντρώσει ο στρατός για να διανείμει χειροβομβίδες. Τη στιγμή που οι στρατιώτες έφτασαν μπροστά του, οι χειροβομβίδες είχαν εξαντληθεί. Τον εξανάγκασαν, έτσι, να σκοτώσει με τα ίδια του τα χέρια τη μητέρα και τα δυο του αδέλφια.

Η παρέμβαση του ιαπωνικού υπουργείου Παιδείας φαίνεται ακόμα πιο ακατανόητη, αν σκεφτεί κανείς ότι προηγούμενη έκδοση του εν λόγω εγχειριδίου Ιστορίας αναφερόταν στον σκοτεινό ρόλο του στρατού χωρίς να επακολουθήσει «παρέμβαση» από την πλευρά του υπουργείου Παιδείας. Υπάρχει βέβαια εξήγηση για τη στροφή αυτή στις προτιμήσεις της κρατικής εξουσίας. Η ίδια εντοπίζεται στην πρόσφατη αναρρίχηση στο πρωθυπουργικό αξίωμα του εθνικιστή Shinzo Abe, ο οποίος δεν επιθυμεί την προβολή των ακροτήτων στις οποίες έχει ήδη οδηγήσει τη χώρα η νοοτροπία του μιλιταρισμού, εγγενές παρά ταύτα στοιχείο της ιαπωνικής πολιτικής κουλτούρας, τουλάχιστον στο παρελθόν.

Συγκρίνοντας το συμβάν αυτό με την ελληνική περίπτωση, διαπιστώνουμε βέβαια μια διαφορά. Στην περίπτωση του ιαπωνικού βιβλίου Ιστορίας είναι η ίδια η κρατική εξουσία, η οποία επενέβη προκειμένου να «διορθωθεί» το «ανακριβές» εγχειρίδιο. Σε ό,τι αφορά το ελληνικό βιβλίο Ιστορίας της έκτης δημοτικού, ξεσηκώθηκαν οι «υγιείς, πατριωτικές» δυνάμεις για να σώσουν τους μαθητές από το κακό που τους βρήκε. Η διαφορά όμως αυτή είναι αμελητέα, διότι είναι περιπτωσιακή. Να υπενθυμίσω ότι πριν από λίγα μόλις χρόνια, επί ΠΑΣΟΚ, με τηλεφώνημά του από το Πεκίνο (μήπως εμπνεύσθηκε λόγω της εγγύτητας με το Τόκυο;), ο τότε υπουργός Παιδείας Π. Ευθυμίου είχε ανακοινώσει, ότι αποσύρεται το βιβλίο Σύγχρονης Ιστορίας (συγγραφέας ο Β. Κόκκινος) για τον τρόπο που παρουσίαζε την ΕΟΚΑ.

Το επί της αρχής ζήτημα είναι, λοιπόν, κοινό και στις δύο περιπτώσεις. Τί διδασκαλία της Ιστορίας θέλουμε; Ένα μάθημα υπό μορφή κατήχησης, το οποίο προπαγανδίζει στους μαθητές τη βολική εκδοχή των ιστορικών γεγονότων και δημιουργεί πολίτες-στρουθοκάμηλους ; Ή μήπως, μια Ιστορία η οποία θέτει τον δάκτυλό μας επί τον τύπο των ήλων και μας παρακινεί να ενδοσκοπήσουμε ; Αν η δεύτερη εκδοχή είναι σε πρώτο χρόνο πιο οδυνηρή, είναι όμως προτιμητέα σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Και αυτό διότι δημιουργεί τις βάσεις για μια ανοιχτόμυαλη κοινωνία, η οποία δεν δέχεται να της επιβάλλεται το παρελθόν της. Και αυτό είναι πολύ κρίσιμο για το μέλλον της. Γιατί ; Ο Michael Stürmer, Γερμανός ιστορικός, μας δίνει την απάντηση : «Σε μια γη δίχως ιστορία, όποιος τροφοδοτεί τη μνήμη, επινοεί τις έννοιες και ερμηνεύει το παρελθόν, αυτός ελέγχει και το μέλλον».

Black pig

Σχετικά με το θέμα βλ. το άρθρο του περιοδικού Courrier International, Νο 858, 12 Απριλίου 2007.