Οκινάουα vs. Σμύρνης : σημειώσατε 1-1

Ε, λοιπόν, δεν είμαστε η μόνη χώρα στην οποία γίνεται συζήτηση για σχολικά βιβλία Ιστορίας (αν και, μετά το ναυάγιο και τα ομόλογα, πέρασε και η μπογιά αυτού του θέματος...) ! Στην Ιαπωνία, πριν από έναν περίπου μήνα, το υπουργείο Παιδείας ζήτησε από τους συντάκτες ενός σχολικού βιβλίου Ιστορίας να «διορθώσουν» τα εδάφια που αφορούσαν στις «ομαδικές αυτοκτονίες» του άμαχου πληθυσμού στο σύμπλεγμα των νησιών Οκινάουα κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Συγκεκριμένα, οι αρμόδιες αρχές ζήτησαν να απαλειφθεί κάθε αναφορά στον ρόλο που είχε παίξει ο ιαπωνικός στρατός σε αυτήν την τραγωδία. Κατά την κρατική εκδοχή, ο ρόλος του τελευταίου δεν ήταν ξεκάθαρος και δεν είναι ιστορικά επιβεβαιωμένο ότι εξανάγκασε μέρος του τοπικού πληθυσμού να δώσει τέλος στη ζωή του, για να μην πέσει στα χέρια του εχθρού.

Το ιαπωνικό υπουργείο Παιδείας δεν έχει ωστόσο δίκιο. Είναι ήδη θεμελιωμένο από διάφορες ιστορικές πηγές ότι κατά την απόβαση του αμερικανικού στρατού στα νησάκια Κεράμα (μέρος του ευρύτερου νησιώτικου συμπλέγματος της Οκινάουα) ο ιαπωνικός στρατός εξανάγκασε περίπου πεντακόσια άτομα από τον τοπικό πληθυσμό να αυτοκτονήσουν έτσι ώστε να αποφύγουν την εξευτελιστική αιχμαλωσία από τον αμερικανικό στρατό. Πλήθος μαρτυριών από επιζώντες έχει περιγράψει τον τρόπο με τον οποίο μέρος του πληθυσμού εξαναγκάσθηκε να αυτοκτονήσει: δύο χειροβομβίδες διανέμονταν στον καθένα. Με την πρώτη έπρεπε να στοχεύσουν τους αμερικανούς στρατιώτες, όταν αυτοί θα τους πλησίαζαν, και με τη δεύτερη τον ίδιο τους τον εαυτό. Συγκλονιστική είναι η μαρτυρία ενός εβδομηνταοκτάχρονου σήμερα επιζώντα, ο οποίος βρισκόταν ανάμεσα στο πλήθος που είχε συγκεντρώσει ο στρατός για να διανείμει χειροβομβίδες. Τη στιγμή που οι στρατιώτες έφτασαν μπροστά του, οι χειροβομβίδες είχαν εξαντληθεί. Τον εξανάγκασαν, έτσι, να σκοτώσει με τα ίδια του τα χέρια τη μητέρα και τα δυο του αδέλφια.

Η παρέμβαση του ιαπωνικού υπουργείου Παιδείας φαίνεται ακόμα πιο ακατανόητη, αν σκεφτεί κανείς ότι προηγούμενη έκδοση του εν λόγω εγχειριδίου Ιστορίας αναφερόταν στον σκοτεινό ρόλο του στρατού χωρίς να επακολουθήσει «παρέμβαση» από την πλευρά του υπουργείου Παιδείας. Υπάρχει βέβαια εξήγηση για τη στροφή αυτή στις προτιμήσεις της κρατικής εξουσίας. Η ίδια εντοπίζεται στην πρόσφατη αναρρίχηση στο πρωθυπουργικό αξίωμα του εθνικιστή Shinzo Abe, ο οποίος δεν επιθυμεί την προβολή των ακροτήτων στις οποίες έχει ήδη οδηγήσει τη χώρα η νοοτροπία του μιλιταρισμού, εγγενές παρά ταύτα στοιχείο της ιαπωνικής πολιτικής κουλτούρας, τουλάχιστον στο παρελθόν.

Συγκρίνοντας το συμβάν αυτό με την ελληνική περίπτωση, διαπιστώνουμε βέβαια μια διαφορά. Στην περίπτωση του ιαπωνικού βιβλίου Ιστορίας είναι η ίδια η κρατική εξουσία, η οποία επενέβη προκειμένου να «διορθωθεί» το «ανακριβές» εγχειρίδιο. Σε ό,τι αφορά το ελληνικό βιβλίο Ιστορίας της έκτης δημοτικού, ξεσηκώθηκαν οι «υγιείς, πατριωτικές» δυνάμεις για να σώσουν τους μαθητές από το κακό που τους βρήκε. Η διαφορά όμως αυτή είναι αμελητέα, διότι είναι περιπτωσιακή. Να υπενθυμίσω ότι πριν από λίγα μόλις χρόνια, επί ΠΑΣΟΚ, με τηλεφώνημά του από το Πεκίνο (μήπως εμπνεύσθηκε λόγω της εγγύτητας με το Τόκυο;), ο τότε υπουργός Παιδείας Π. Ευθυμίου είχε ανακοινώσει, ότι αποσύρεται το βιβλίο Σύγχρονης Ιστορίας (συγγραφέας ο Β. Κόκκινος) για τον τρόπο που παρουσίαζε την ΕΟΚΑ.

Το επί της αρχής ζήτημα είναι, λοιπόν, κοινό και στις δύο περιπτώσεις. Τί διδασκαλία της Ιστορίας θέλουμε; Ένα μάθημα υπό μορφή κατήχησης, το οποίο προπαγανδίζει στους μαθητές τη βολική εκδοχή των ιστορικών γεγονότων και δημιουργεί πολίτες-στρουθοκάμηλους ; Ή μήπως, μια Ιστορία η οποία θέτει τον δάκτυλό μας επί τον τύπο των ήλων και μας παρακινεί να ενδοσκοπήσουμε ; Αν η δεύτερη εκδοχή είναι σε πρώτο χρόνο πιο οδυνηρή, είναι όμως προτιμητέα σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Και αυτό διότι δημιουργεί τις βάσεις για μια ανοιχτόμυαλη κοινωνία, η οποία δεν δέχεται να της επιβάλλεται το παρελθόν της. Και αυτό είναι πολύ κρίσιμο για το μέλλον της. Γιατί ; Ο Michael Stürmer, Γερμανός ιστορικός, μας δίνει την απάντηση : «Σε μια γη δίχως ιστορία, όποιος τροφοδοτεί τη μνήμη, επινοεί τις έννοιες και ερμηνεύει το παρελθόν, αυτός ελέγχει και το μέλλον».

Black pig

Σχετικά με το θέμα βλ. το άρθρο του περιοδικού Courrier International, Νο 858, 12 Απριλίου 2007.