Τι γίνεται με το Guantanamo ;

Τον τελευταίο χρόνο ο πρόεδρος Bush επαναλαμβάνει ότι θα επιθυμούσε να κλείσει την περιώνυμη φυλακή στην ακτή Guantanamo της Κούβας. Όπως ο ίδιος έχει ήδη δηλώσει, το ζήτημα αυτό «μας έχει κατά κάποιον τρόπο απομακρύνει από το βάθρο της ηθικής». Η αλήθεια είναι ότι η κατάσταση έχει κάπως βελτιωθεί σε σχέση με αυτό που συνέβαινε πέντε και κάτι χρόνια πριν, όταν το κέντρο Guantanamo άνοιξε τις πόρτες τους για να υποδεχθεί οκτακόσιους περίπου συλληφθέντες με την κατηγορία ότι ήταν «μαχητές εχθροί» του αμερικανικού κράτους. Μέχρι σήμερα τετρακόσιοι από αυτούς έχουν τεθεί ελεύθεροι. Επίσης, μετά τη σχετική απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των Ηνωμένων Πολιτειών πέρυσι το καλοκαίρι, αναδιαρθρώθηκαν τα στρατιωτικά δικαστήρια τα οποία είναι αρμόδια να δικάζουν όσους από τους κατηγορούμενους για συμμετοχή σε τρομοκρατικές οργανώσεις εναντίον των ΗΠΑ παραπέμπονται ενώπιόν τους. Έτσι, οι κατηγορούμενοι έχουν πλέον το δικαίωμα να εκπροσωπούνται από συνήγορο, να λαμβάνουν γνώση του αποδεικτικού υλικού, να εξετάζουν τους μάρτυρες κατηγορίας και, σε περίπτωση καταδίκης τους, να εφεσιβάλλουν την καταδικαστική απόφαση μέχρι και το Ανώτατο Δικαστήριο. Επίσης, αποδεικτικό υλικό το οποίο θα έχει συλλεγεί μέσω βασανιστηρίων θα θεωρείται απαράδεκτο.

Όλα πάνε λοιπόν προς το καλύτερο ; Φυσικά και όχι. Ναι μεν οι «εχθροί μαχητές» μπορούν να απολαμβάνουν κάποιες από τις εγγυήσεις που αποτελούν θεμελιώδεις εκφάνσεις της «δίκαιης δίκης», ωστόσο τα δικαιώματά τους θα φτάνουν μέχρι εκεί. Μπορεί λοιπόν οι ομολογίες που θα έχουν αποσπασθεί μετά από βασανιστήρια να είναι απαράδεκτες, δεν θα συμβαίνει όμως το ίδιο με τις αποδείξεις που θα είναι αποτέλεσμα “καταναγκασμού”. Τι σημαίνει άραγε ο όρος «καταναγκασμός» και πώς διαφοροποιείται νομικώς από το «βασανιστήριο» ; Όποιο δε στοιχείο χαρακτηρίζεται ως εμπιστευτικό από την κατηγορούσα αρχή είτε δεν θα κοινοποιείται στον κατηγορούμενο είτε ο τελευταίος θα έχει πρόσβαση σε «λογοκριμένη» εκδοχή του. Τέλος, θα υφίσταται δικαίωμα έφεσης, μόνο όμως σε ό,τι αφορά το ζήτημα εάν η προσβληθείσα απόφαση ήταν «σύμφωνη με τους κανόνες και τις διαδικασίες, οι οποίες εφαρμόζονται από τα στρατιωτικά δικαστήρια», ό,τι και αν σημαίνει πάλι ο όρος αυτός. Κατά την πεφωτισμένη μάλιστα γνώμη του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, ο τρόπος μεταχείρισης και οι συνθήκες ανάκρισης των συλληφθέντων αποτελούν κρατικό μυστικό. Για τον λόγο αυτό, οι κατηγορούμενοι δεν θα πρέπει να έχουν το δικαίωμα να προβάλλουν ενώπιον των δικαστηρίων ότι ενδεχομένως υποβλήθηκαν σε εξευτελιστική μεταχείριση, διότι τα ζητήματα αυτά δεν θα πρέπει να δημοσιοποιούνται. Ωραία αντίληψη λειτουργίας του σύγχρονου κράτους δικαίου...

Στον κ. Bush δεν λέει τίποτα βέβαια το γεγονός ότι από τους οκτακόσιους περίπου κρατούμενους στο Guantanamo, το Πεντάγωνο προβλέπει ότι τελικά γύρω στους εβδομήντα πέντε θα παραπεμθούν σε δίκη. Έως σήμερα πάντως μόνο δέκα έχουν καταδικασθεί για συμμετοχή σε τρομοκρατικές οργανώσεις. Και από το περασμένο καλοκαίρι, αφότου δηλαδή οι δίκες διεξάγονται σύμφωνα με τα νέα κριτήρια που επέβαλε το Ανώτατο Δικαστήριο, μόνο τρεις έχουν παραπεμφθεί σε δίκη. Οι υπόλοιποι, που έχουν ή θα αφεθούν στο μέλλον ελεύθεροι απλώς ατύχησαν να πέσουν στα χέρια του αμερικανικού στρατού, οι πολιτικοί προϊστάμενοι του οποίου προτιμούν να βλέπουν παντού υποψήφιους τρομοκράτες αντί να συλλογισθούν ότι φαινόμενα σαν το Guantanamo αποτελούν τα καλύτερα εκτροφεία της τρομοκρατίας.

Και για όσους πάντως από τους συλληφθέντες δεν θα παραπεμθούν σε δίκη, τα νέα δεν είναι απαραιτήτως καλά. Και αυτό διότι αρκετά από τα κράτη στα οποία οι ίδιοι θα έπρεπε κανονικά να αποσταλούν, αρνούνται να τους δεχθούν στο έδαφός τους από τη στιγμή που τα άτομα αυτά θα μπορούσαν να αποτελούν μέλη τρομοκρατικών οργανώσεων. Το επιχείρημα των κρατών αυτών απέναντι στις διαμαρτυρίες των αμερικανικών αρχών που τα κατηγορούν για έλλειψη διάθεσης συνεργασίας δεν είναι αβάσιμο: «Από τη στιγμή που εσείς οι ίδιοι αρνείσθε να τους δεχθείτε στο έδαφός σας, γιατί θα έπρεπε εμείς να κάνουμε το ίδιο; ». Δεν είναι και τόσο παράλογο. Έτσι, οι άνθρωποι αυτοί βρίσκονται σε μια ιδιάζουσα κατάσταση όπου ναι μεν δεν θα δικασθούν από τις αμερικανικές αρχές για τρομοκρατικές πράξεις, από την άλλη όμως δεν μπορούν να αναχωρήσουν από το Guantanamo...

Παρά λοιπόν τις δηλώσεις του προέδρου των ΗΠΑ, οι οποίες φυσικά γίνονται απλώς και μόνο υπό το βάρος της αρνητικά διακείμενης κοινής γνώμης, ο δρόμος μέχρι το κλείσιμο του Guantanamo φαίνεται στην πράξη μακρύς. Το μόνο βέβαιο είναι ότι η αμερικανική κυβέρνηση έχει σε τέτοιο βαθμό διαστρέψει τους κανόνες που αφορούν τα δικονομικά δικαιώματα της ποινικής δίκης σε ό,τι αφορά τους «μαχητές εχθρούς» ώστε οι κατηγορίες εναντίον τους δεν θα έστεκαν με τίποτα ενώπιον ενός πραγματικού δικαστηρίου.

Είναι πραγματικά ειρωνικό ότι ο πρόεδρος Bush επέλεξε να δημιουργήσει μια πραγματική ζώνη «μη δικαίου», λίγα μόλις χιλιόμετρα μακρυά από τις ακτές του δικού του κράτους, ενός από τα πιο προηγμένα νομικώς κράτη στον κόσμο. Εφαρμόζοντας την απλή λογική της νοικοκυράς, θεώρησε ότι το ζητούμενο είναι τα σκουπίδια να μη βρίσκονται στο σαλόνι του σπιτιού αλλά έξω από το κατώφλι του. Δεν αντελήφθη ότι με τον τρόπο αυτό οι βρωμιές είναι περισσότερο εκτεθειμένες στα μάτια και στη χλεύη της γειτονιάς. Από αυτό το στοιχείο νομίζω ότι μπορούμε να αντλήσουμε όλοι εμείς οι γείτονες τη βασική χρησιμότητα του Guantanamo. Αντικρύζοντάς ξεκάθαρα αυτό το σκουπίδι έξω από την πόρτα της Αμερικής, θα πρέπει να το διαφυλάξουμε στο μέλλον ως παράδειγμα προς αποφυγή μιας ντροπιαστικής τρύπας στον σύγχρονο νομικό πολιτισμό.