Λεβιάθαν, μ΄ακούς ;;; Περί καμερών και άλλων δαιμονίων

Τελευταία, με την εκλογή του Προέδρου και την επαναφορά των επάρατων καμερών στους δρόμους της Αθήνας, γίναμε όλοι συνταγματολόγοι. Όπως ακριβώς, κάθε χρόνο, όταν αρχίζει το πρωτάθλημα το φθινόπωρο, γινόμαστε όλοι (ή τουλάχιστον όσοι από εμάς έχουν προσβληθεί από την αρρώστια του ποδοσφαίρου) προπονητές. Για τον Πρόεδρο, η μάχη των συνταγματολόγων μάλλον καταλάγιασε (για την ώρα;) μετά τη συνέντευξη Αλιβιζάτου στην Καθημερινή της Κυριακής. Διαβάζοντας πάντως τα άρθρα και άλλων έγκριτων (λιγότερο ή περισσότερο) καθηγητών, και, εν γένει, νομικών, διαπιστώνω ότι πολλές φορές, με τις απόψεις που διατυπώνονται, οι παρεμβαίνοντες δεν θα περνάγανε ούτε τη Σύνθεση Δημοσίου στη Νομική. Σήμερα, π.χ. στην Καθημερινή, ο τέως πρόεδρος του Αρείου Πάγου Σ. Ματθίας υποστηρίζει ότι η πρόκληση εκλογών από την Αξιωματική αντιπολίτευση μέσω της εκλογής του Προέδρου της δημοκρατίας αποτελεί κατάχρηση εξουσίας (détournement de pouvoir). Τι άλλο θα ακούσουμε….

Τέλος πάντων. Και για τις κάμερες πάντως πολλές αρλούμπες γράφονται. Από τους περισσότερους δημοσιογράφους, άλλο τίποτε. Στην Ελευθεροτυπία της Δευτέρας ο Χ. Ζέρβας κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την έλευση του Μεγάλου Αδελφού. Επικαλείται την ποινικοποίηση της κουκούλας, τα καρτοκινητά. τις κάμερες το DNA. Όλα μέσα! Αχταρμάς αντισυνταγματικότητας. Οποιοδήποτε μέτρο περιορίζει την προσωπική ελευθερία σήμερα είναι αντισυνταγματικό! Λες και η εγκληματικότητα εν έτει 2009 βρίσκεται στα ίδια επίπεδα, δανείζεται την ίδια μορφή και παρουσιάζει την ίδια ένταση όπως είκοσι χρόνια πριν. Τα καρτοκινητά με ονοματεπώνυμο είναι αντισυνταγματικά, διότι κάθε ψυχοπαθής ο οποίος επιθυμεί ανώνυμα να απειλεί και να εκφοβίζει τηλεφωνικώς, θα έχει κάποιες δυσκολίες να το κάνει από δω και πέρα. Η κουκούλα είναι αντισυνταγματική, διότι είναι δικαίωμα του καθενός να τα σπάει και να δέρνει παραμένοντας ασύλληπτος. Όσο για τις κάμερες, ξαφνικά, σύμφωνα με αρκετούς (συμπεριλαμβανομένου και του Πρόεδρου του ΔΣΑ), ο ιδιωτικός χώρος καταλαμβάνει αυτομάτως και τον δημόσιο. Παντού, έχουμε απαίτηση ιδιωτικότητας. Σπίτι μας είναι οι δρόμοι, οι θάλασσες και τα βουνά. Ακόμα και η Πανεπιστημίου μέρα μεσημέρι!

Αυτό που, κατά τη γνώμη μου, δεν γίνεται αντιληπτό είναι ότι η εγκατάσταση καμερών ανταποκρίνεται στη διάχυτη κοινωνική απαίτηση για περισσότερη αστυνόμευση και ασφάλεια. Πολλαπλασιασμός των κρουσμάτων εγκληματικότητας, τυφλή τρομοκρατία, αύξηση του αριθμού των μεταναστών σε συνδυασμό με τη δύσκολη οικονομική συγκυρία δημιουργούν πάντοτε ένα ωραιότατο κοκτέιλ κοινωνικής ανασφάλειας. Και ο πολίτης πάντα θα προστρέξει στον Λεβιάθαν του και θα ζητήσει περισσότερη αστυνόμευση. Ο γέρο Hobbes σίγουρα γελάει με την ψυχή του μετά την 11η Σεπτεμβρίου.

Το ζήτημα λοιπόν δεν παίζεται στο ερώτημα «ναι ή όχι στην εγκατάσταση καμερών;» αλλά στο τι εγγυήσεις συνοδεύουν την επέκταση λειτουργίας τους. Ποια αρχή επεξεργάζεται τα καταγεγραμμένα στοιχεία, τι ένδικο μέσο έχει στη διάθεσή του ο θιγόμενος, ποιος αποφασίζει πού εγκαθίστανται κάμερες και κάθε πότε ενεργοποιούνται; Ποιος ελέγχει τι τύχη έχουν οι καταγεγραμμένες εικόνες μετά το επταήμερο. Για να δώσω ένα παράδειγμα, εάν αύριο-μεθαύριο αποφασίσει η αστυνομία ότι θα τοποθετηθούν κάμερες σε παραλία γυμνιστών της Σάμου για την καταγραφή άφιξης λαθρομεταναστών, αυτές θα ενεργοποιούνται και το πρωί όταν θα κάνουν το μπάνιο τους οι φυσιολάτρες; Εάν ο αρχηγός της ΕΛΑΣ υποψιάζεται ότι το απογευματάκι η κόρη του μπαλαμουτιάζεται σε παρκάκι κοντά στο σπίτι τους μπορεί να εγκαταστήσει εκεί κάμερα με την ίδια ευκολία που θα εγκαθιστούσε και στην πλατεία Συντάγματος; Και άλλα πολλά. Πάντως, όλοι αυτοί που κατακεραυνώνουν τις κάμερες και απορρίπτουν συλλήβδην την εγκατάστασή τους σε δημόσιους χώρους, αλείφουν το βούτυρο στο ψωμί όσων επιθυμούν τη χρήση τους στον πιο αυθαίρετο βαθμό.

Υ.Σ. Γουστάρω πολύ την άποψη της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων για τη δημιουργία υπερδικαιώματος ασφάλειας. Tο φαντάζομαι απ΄το πρωί να βουτάει μαινόμενο από τον πλανήτη Κρύπτον και να μας κάνει όλους μια μπουκιά!

Σημαντική απόφαση για ενδοοικογενειακή βία/ ΕΔΔΑ, Opuz v. Turkey, 9 Ιουνίου 2009

Η Opuz είναι μία από τις σημαντικότερες αποφάσεις που έχει εκδώσει μέσα στο 2009 το δικαστήριο του Στρασβούργου. Αφορά ένα καυτό ζήτημα, την ενδοοικογενειακή βία. Θέμα ταμπού, το οποίο ακόμα και οι πιο προηγμένες ευρωπαϊκές κοινωνίες ενίοτε προτιμούν να κρύβουν κάτω από το χαλάκι του σαλονιού τους, παρά να αντιμετωπίζουν κατάματα τη ντροπιαστική πραγματικότητα. Οι στατιστικές πάντως είναι αμείλικτες. Μελέτη του Συμβουλίου της Ευρώπης που δημοσιεύθηκε το 2006 και αφορά αυτό το πρόβλημα, αποκαλύπτει ότι 15% περίπου των γυναικών που ζουν σε κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, έχουν υποστεί βία στο πλαίσιο οικογενειακής σχέσης και ότι περισσότερο από το 10% αυτών των γυναικών έχουν γίνει αντικείμενο σεξουαλικής βίας. Το ξέρατε επίσης ότι η ενδοοικογενειακή βία θεωρείται στατιστικώς η βασική αιτία θανάτου και αναπηρίας γυναικών ηλικίας από 16 έως 44 ετών στις χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης.

Η Nadine Opuz και η μητέρα της ήταν δύο τέτοια θύματα. Ο σύζυγος της πρώτης είχε κάνει τη ζωή τους μαρτύριο για δέκα χρόνια. Απειλές, ξυλοδαρμοί, σοβαροί τραυματισμοί με μαχαίρι. Τόσο η Nadine όσο και η μητέρα της είχαν ειδοποιήσει την αστυνομία, η οποία δεν είχε κάνει και σπουδαία πράγματα. Είχαν υποβάλει μηνύσεις κατά του συζύγου και γαμπρού τους, από τις οποίες στη συνέχεια παραιτούνταν, διότι φαντάζεστε τι θα συνέβαινε, όταν θα επέστρεφε στο σπίτι το βραδάκι από το πιοτό του ο κουβαλητής… Ώσπου το 2001, ο άντρακλας μαχαίρωσε τη γυναίκα του επτά φορές, πράγμα για το οποίο καταδικάσθηκε από την τουρκική δικαιοσύνη σε υπέρογκο ποσό, αντίστοιχο των 385 ευρώ… Τότε η Nadine και η μητέρα της αποφάσισαν ότι έπρεπε να φύγουν από το σπίτι, για να τη γλυτώσουν. Η Nadine τα κατάφερε, η μητέρα της όμως έμεινε πιο πίσω για να οδηγήσει το φορτηγάκι με το οποίο θα μετέφεραν την οικοσκευή. Ο σύζυγος σταμάτησε το φορτηγάκι, άνοιξε την πόρτα και την πυροβόλησε θανάσιμα. Μοιάζει με σενάριο ταινίας αλλά είναι η πραγματικότητα που εκτυλίχθηκε στο Ντιγιάρμπακιρ της Τουρκίας. Μετά την αθώωση του νταή από την τουρκική δικαιοσύνη, η Nadine προσέφυγε στο Στρασβούργο.

Όπως ήταν αναμενόμενο, το ΕΔΔΑ τη δικαίωσε ως προς τα παράπονα σχετικά με τα άρθρα 2 και 3 της Σύμβασης. Ως προς το πρώτο, καταλόγισε ευθύνη στην Τουρκία για τον θάνατο της πεθεράς, διότι ενώ ήταν γνωστό στις αστυνομικές αρχές ότι ο βλαμμένος ήταν υπερβολικά βίαιος και ότι είχε πολλές φορές επιτεθεί εναντίον της άτυχης γυναίκας, εκείνες δεν είχαν στην πράξη αναλάβει κάποια πρωτοβουλία Πιο ενδιαφέρουσες είναι οι σκέψεις του δικαστηρίου σχετικά με το άρθρο 3 της Σύμβασης και το ξύλο που έτρωγε η προσφεύγουσα. Το ΕΔΔΑ αναγνώρισε την απουσία θετικών μέτρων από την πλευρά των τουρκικών αρχών προκειμένου να προστατεύσουν τη σωματική της ακεραιότητά της από τις βιαιοπραγίες του συζύγου της. Επικαλούμενο σχετικές διατάξεις του διεθνούς δικαίου, το ΕΔΔΑ τόνισε ότι οι κρατικές αρχές δεν επιτρέπεται να μένουν αμέτοχες όταν υποπίπτουν την αντίληψή τους σοβαρά περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας. Αντί να κάθονται με σταυρωμένα χέρια, θα πρέπει να επεμβαίνουν με δική τους πρωτοβουλία. Το Στρασβούργο αναγνώρισε την ιδιαιτερότητα της ενδοοικογενειακής βίας, την ευάλωτη θέση στην οποία βρίσκεται η γυναίκα και τη συγκάλυψη που υφίσταται σε αυτού του είδους τα αδικήματα από τον οικογενειακό και τον κοινωνικό περίγυρο.

Αξιοσημείωτη είναι και η διαπίστωση παραβίασης του άρθρου 14 σε συνδυασμό με τα άρθρα 2 και 3 της Σύμβασης. Το ΕΔΔΑ τόνισε ότι η προσφεύγουσα κατόρθωσε μέσω της χρήσης στατιστικών στοιχείων να αποδείξει ότι στη νοτιανατολική Τουρκία η ενδοοικογενειακή βία έχει ως αποκλειστικά θύματα τις γυναίκες και ότι η γενικότερη κρατική αδράνεια στον τομέα αυτό αποτελεί τελικά σημαντικό παράγοντα ενθάρρυνσης αυτού του φαινομένου. Για το δικαστήριο, η απουσία άμεσης πρόθεσης για διακριτική μεταχείριση των δύο φύλων δεν ήταν αρκετή για να απαλλάξει τις τουρκικές αρχές από τις ευθύνες τους ως προς το πρόβλημα της ενδοοικογενειακής βίας. Παρά την ύπαρξη σχετικού νομοθετικού πλαισίου, η δικαστική απάθεια κατά την κρίση σχετικών υποθέσεων αποδείκνυε την απουσία πραγματικής βούλησης να περιορισθεί αυτό το φαινόμενο και να προστατευθούν αποτελεσματικά τα θύματα. Βάσει αυτών των δεδομένων, το ΕΔΔΑ κατέληξε ότι οι βιαιοπραγίες εναντίον της προσφεύγουσας και της μητέρας της είχαν ως γενικότερη βάση το φύλο τους, αποτελώντας έτσι φαινόμενο διακριτικής μεταχείρισης.

Η Opuz δεν πρέπει να αναγνωσθεί στενά και αποκλειστικά σε σχέση με τις ενδιαφέρουσες νομικές σκέψεις του δικαστηρίου του Στρασβούργου ως προς τα άρθρα 2,3 και 14. Πρέπει να αντιμετωπισθεί ως μία γενικότερη έκκληση του ΕΔΔΑ να πάρουν επιτέλους τα κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης στα σοβαρά το πρόβλημα της ενδοοικογενειακής βίας και να εφαρμόσουν συγκεκριμένα μέτρα για τον περιορισμό της. Μέτρα γενναία που θα αναγνωρίζουν μια αδυσώπητη πραγματικότητα: ότι το οικογενειακό περιβάλλον αποτελεί αρκετά συχνά, ακόμα και στις πιο προχωρημένες θεσμικά κοινωνίες, πυρήνα ατιμώρητης βίας.

Penitents Compete!

Λοιπόν, στη γείτονα Τουρκία προβλέπεται τηλεοπτική πλάκα από το φθινόπωρο. Ένα από τα μεγάλα κανάλια ετοιμάζει εκπομπή στην οποία θα μαζέψουν σε ένα σπίτι δέκα δεδηλωμένους άθεους τους οποίους κάθε εβδομάδα θα επισκέπτονται ένας ιμάμης, ένας βουδιστής μοναχός, ένας ραββίνος και ένας ορθόδοξος παπάς, οι οποίοι θα προσπαθούν να τους προσηλυτίσουν. Στην περίπτωση που τα καταφέρουν, τότε η παραγωγή της εκπομπής θα προσφέρει στον ή στην τυχερή, ταξίδι περισυλλογής στον θρησκευτικό προορισμό της αρεσκείας του. Αν τα καταφέρει δηλαδή ο παπάς, τότε ο αμνός του Κυρίου θα πάει ταξιδάκι στα Ιεροσόλυμα. Α ρε Κοκκινάκη, πού να ξερες τι πρακτικά αποτελέσματα θα είχε η απόφασή σου! Εγώ πάντως θα γινόμουν Βουδιστής και έτσι θα πήγαινα τζάμπα στο Θιβέτ. Φαντάζεστε, επίσης, να την πάρει την ιδέα και κανένα ελληνικό κανάλι; Τίποτα δεν είναι απίθανο σε αυτόν τον κόσμο, αφού αν κάτι είναι άμεσα μεταδοτικό σήμερα, αυτό είναι η τηλεοπτική ηλιθιότητα. Θα ήθελα να δω τι ανακοίνωση θα εξέδιδε η Ιερά Σύνοδος, εάν ένας από τους ιερωμένους ήταν Μάρτυρας του Ιεχωβά. Μέχρι και στη Βουλή θα έφτανε το θέμα αν τους έπιανε στο στόμα του ο Καρατζαφέρης.

Ελευθερία της έκφρασης και του συνεταιρίζεσθαι (που τις έχουμε και αδυναμία...)
ΕΔΔΑ, Exteberria and others v. Spain (απόφαση 30.6.2009, προσφυγή no. 35579/03)

Από κοινού με την Herri Batasuna and Batasuna v. Spain (απόφαση 30.6.2009 nos. 25803/04 25817/04), οι αποφάσεις αυτές αντιμετώπισαν το ζήτημα της νομιμότητας πολιτικών σχηματισμών, οι οποίοι συνδέονταν και υποστήριζαν την τρομοκρατική οργάνωση ΕΤΑ. Στη δεύτερη υπόθεση, η οποία βασικά αφορούσε το άρθρο 11 της ΕΣΔΑ, δηλαδή το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι, το ΕΔΔΑ προβαίνει σε ενδιαφέρουσες σκέψεις πριν θεωρήσει ότι η διάλυση των προσφευγόντων πολιτικών κομμάτων δεν ήταν αντίθετη στην προαναφερθείσα διάταξη. Πρώτα-πρώτα τονίζει ότι ο νόμος βάσει του οποίου διατάχθηκε η διάλυση των πολιτικών κομμάτων ήταν προβλέψιμος καθώς ουδεμία διάταξη της Σύμβασης δεν αποκλείει τη θεμελίωση της προσβαλλόμενης δικαστικής κρίσης σε πραγματικά περιστατικά που προηγούνταν της θέσης σε ισχύ του συγκεκριμένου νόμου. Ελπίζω η σκέψη αυτή να αφορά τη συγκεκριμένη υπόθεση και να ,ην επεκταθεί και σε ζητήματα ποινικού δικαίου.
Δεύτερον, το ΕΔΔΑ συμπλέει με το Ισπανικό συνταγματικό δικαστήριο δεχόμενο ότι η άρνηση του Batasuna να καταδικάσει την τρομοκρατική βία αποτέλεσε στην ουσία σιωπηρή υποστήριξη της τρομοκρατίας, λαμβανομένου υπόψη ότι το πρόβλημα αυτό ταλανίζει την Ισπανία για χρονικό διάστημα πάνω από τριάντα χρόνια και ότι όλα τα υπόλοιπα πολιτικά κόμματα το έχουν έως σήμερα καταδικάσει. Τώρα, προσωπικά έχω ένα προβληματάκι με αυτήν τη σκέψη. Πέρα από το πλαίσιο της συγκεκριμένης υπόθεσης, το ότι δεν καταδικάζεις κάτι, δεν σημαίνει ότι, αυτομάτως, το υποστηρίζεις. Η εφαρμογή αυτού του κανόνα αδιάκριτα στο πλαίσιο της ελευθερίας της εκφρασης μπορεί να έχει καταστροφικά αποτελέσματα γι΄αυτό το δικαίωμα.

Στην Exteberria η υπόθεση αφορούσε τον αποκλεισμό από τις βουλευτικές, νομαρχιακές και δημοτικές εκλογές, πολιτικών σχηματισμών, οι οποίοι θεωρούνταν διάδοχοι του Batasuna. Η απόφαση είναι ενδιαφέρουσα, διότι επιβεβαιώνει τον διάλογο που υφίσταται μεταξύ των άρθρων 3 του Πρώτου πρωτοκόλλου (δικαίωμα σε ελεύθερες εκλογές) και 10 (ελευθερία της έκφρασης). Σε ό,τι αφορά τον αποκλεισμό από τις βουλευτικές εκλογές, το ΕΔΔΑ εφαρμόζει, όπως ήταν αναμενόμενο, το άρθρο 3 του Πρώτου Πρωτοκόλλου, διάταξης που, ως γνωστόν, αφορά μόνο αυτού του είδους της εκλογές. Σε ό,τι όμως αφορά τις νομαρχιακές και δημοτικές εκλογές, τίθεται σε εφαρμογή η ευρύτερη διάταξη, δηλαδή η ελευθερία της έκφρασης, εν προκειμένω της πολιτικής έκφρασης. Προβληματική πάντως μου φαίνεται η σκέψη του δικαστηρίου του Στρασβούργου ότι η διήμερη προθεσμία για να αμφισβητήσει το αποκλεισθέν κόμμα την απόρριψη της υποψηφιότητάς του, δεν είναι προβληματική ως προς τα προαναφερθέντα άρθρα. Σημειώνω ότι σχετικά με αυτό το ζήτημα, η Επιτροπή της Βενετίας του Συμβουλίου της Ευρώπης υποδεικνύει ότι η εύλογη προθεσμία θα ήταν τουλάχιστον τρεις ημέρες.

Λοιπόν, τις επόμενες μέρες θα ανεβάσω σχολιάκια για τις τελευταίες αποφάσεις του Στρασβούργου πριν από τις διακοπές. Θα έχω και ψιλοεπισκόπηση των βασικότερων ελληνικών αποφάσεων για το πρώτο εξάμηνο. Γι’ αυτό... μη χαθείτε!

Αποφάσεις για συνθήκες κράτησης
ΕΔΔΑ, Sulejmanovic v. Italy, (απόφαση 16.7.2009, προσφυγή no. 22635/03)
Τον προσφεύγοντα τον είχαν μπουζουριάσει σε κελί, το οποίο μοιραζόταν με άλλους κρατούμενους. Αναλόγως με την ώρα της ημέρας, ο ελεύθερος γι΄αυτόν χώρος κυμαινόταν από 3,24 με 5,40 τετραγωνικά μέτρα. Μέχρι και ποδόσφαιρο έπαιζε δηλαδή. Το ενδιαφέρον της απόφασης είναι ότι σημειώνει μεν πως σύμφωνα με την Επιτροπή για την πρόληψη των βασανιστηρίων και της εξευτελιστικής μεταχείρισης, το ελάχιστο εμβαδόν που πρέπει να αντιστοιχεί σε κάθε κρατούμενο ανέρχεται σε 7 τετρ. μέτρα, δέχεται δε ότι εν προκειμένω ο κρατούμενος βρισκόταν σε καθεστώς κράτησης αρκετά χαλαρό. Μπορούσε να βρίσκεται έξω από το κελί του για 9 περίπου ώρες την ημέρα, να κόβει βόλτες, να παίζει πινγκ-πονγκ, ενδεχομένως και να γκομενίζει (αυτό το τελευταιο δεν το λέει το δικαστήριο αλλά το υποψιάζομαι εγώ). Άρα, το ΕΔΔΑ δέχεται ότι οι συνθήκες κράτησης ήταν ανεκτές και καταλήγει σε μη παραβίαση του άρθρου 3.

ΕΔΔΑ, Khider c. France (απόφαση 9.7.2009, προσφυγή no. 39964/05)
Είναι η πρώτη απόφαση που ασχολείται, υπό το πρίσμα του άρθρου 3, με το ζήτημα των συνεχών μεταγωγών από τη μια φυλακή στην άλλη, ατόμου το οποίο βρισκόταν υπό προσωρινή κράτηση. Το ΕΔΔΑ δέχεται ότι οι γαλλικές σωφρονιστικές αρχές το παραξήλωσαν, αφού ο προσφεύγων μεταφέρθηκε, για λόγους ασφαλείας, σε διαφορετικά σωφρονιστικά καταστήματα δεκατέσσερις φορές μέσα σε διάστημα επτά ετών. Όταν αποφυλακισθεί, με το καλό, θα μπορεί να γράψει οδηγό για σωφρονιστικό τουρισμό στη Γαλλία. Το δικαστήριο δέχθηκε ότι ο υψηλός αριθμός των μεταγωγών είχε αρνητικές συνέπειες στην ψυχική υγεία του κρατουμένου, αφού η προσαρμογή του σε κάθε νέα φυλακή ήταν δυσχερής, η επικοινωνία με την οικογένειά του καθίστατο ολοένα και πιο δύσκολη, ενώ, τέλος, ήταν πρακτικώς αδύνατο να εφαρμοσθεί αποτελεσματική ιατρική αγωγή (έπασχε και από κάποια ψυχολογικά προβλήματα). Παραβίαση του άρθρου 3.