Σημαντική απόφαση για ενδοοικογενειακή βία/ ΕΔΔΑ, Opuz v. Turkey, 9 Ιουνίου 2009

Η Opuz είναι μία από τις σημαντικότερες αποφάσεις που έχει εκδώσει μέσα στο 2009 το δικαστήριο του Στρασβούργου. Αφορά ένα καυτό ζήτημα, την ενδοοικογενειακή βία. Θέμα ταμπού, το οποίο ακόμα και οι πιο προηγμένες ευρωπαϊκές κοινωνίες ενίοτε προτιμούν να κρύβουν κάτω από το χαλάκι του σαλονιού τους, παρά να αντιμετωπίζουν κατάματα τη ντροπιαστική πραγματικότητα. Οι στατιστικές πάντως είναι αμείλικτες. Μελέτη του Συμβουλίου της Ευρώπης που δημοσιεύθηκε το 2006 και αφορά αυτό το πρόβλημα, αποκαλύπτει ότι 15% περίπου των γυναικών που ζουν σε κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, έχουν υποστεί βία στο πλαίσιο οικογενειακής σχέσης και ότι περισσότερο από το 10% αυτών των γυναικών έχουν γίνει αντικείμενο σεξουαλικής βίας. Το ξέρατε επίσης ότι η ενδοοικογενειακή βία θεωρείται στατιστικώς η βασική αιτία θανάτου και αναπηρίας γυναικών ηλικίας από 16 έως 44 ετών στις χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης.

Η Nadine Opuz και η μητέρα της ήταν δύο τέτοια θύματα. Ο σύζυγος της πρώτης είχε κάνει τη ζωή τους μαρτύριο για δέκα χρόνια. Απειλές, ξυλοδαρμοί, σοβαροί τραυματισμοί με μαχαίρι. Τόσο η Nadine όσο και η μητέρα της είχαν ειδοποιήσει την αστυνομία, η οποία δεν είχε κάνει και σπουδαία πράγματα. Είχαν υποβάλει μηνύσεις κατά του συζύγου και γαμπρού τους, από τις οποίες στη συνέχεια παραιτούνταν, διότι φαντάζεστε τι θα συνέβαινε, όταν θα επέστρεφε στο σπίτι το βραδάκι από το πιοτό του ο κουβαλητής… Ώσπου το 2001, ο άντρακλας μαχαίρωσε τη γυναίκα του επτά φορές, πράγμα για το οποίο καταδικάσθηκε από την τουρκική δικαιοσύνη σε υπέρογκο ποσό, αντίστοιχο των 385 ευρώ… Τότε η Nadine και η μητέρα της αποφάσισαν ότι έπρεπε να φύγουν από το σπίτι, για να τη γλυτώσουν. Η Nadine τα κατάφερε, η μητέρα της όμως έμεινε πιο πίσω για να οδηγήσει το φορτηγάκι με το οποίο θα μετέφεραν την οικοσκευή. Ο σύζυγος σταμάτησε το φορτηγάκι, άνοιξε την πόρτα και την πυροβόλησε θανάσιμα. Μοιάζει με σενάριο ταινίας αλλά είναι η πραγματικότητα που εκτυλίχθηκε στο Ντιγιάρμπακιρ της Τουρκίας. Μετά την αθώωση του νταή από την τουρκική δικαιοσύνη, η Nadine προσέφυγε στο Στρασβούργο.

Όπως ήταν αναμενόμενο, το ΕΔΔΑ τη δικαίωσε ως προς τα παράπονα σχετικά με τα άρθρα 2 και 3 της Σύμβασης. Ως προς το πρώτο, καταλόγισε ευθύνη στην Τουρκία για τον θάνατο της πεθεράς, διότι ενώ ήταν γνωστό στις αστυνομικές αρχές ότι ο βλαμμένος ήταν υπερβολικά βίαιος και ότι είχε πολλές φορές επιτεθεί εναντίον της άτυχης γυναίκας, εκείνες δεν είχαν στην πράξη αναλάβει κάποια πρωτοβουλία Πιο ενδιαφέρουσες είναι οι σκέψεις του δικαστηρίου σχετικά με το άρθρο 3 της Σύμβασης και το ξύλο που έτρωγε η προσφεύγουσα. Το ΕΔΔΑ αναγνώρισε την απουσία θετικών μέτρων από την πλευρά των τουρκικών αρχών προκειμένου να προστατεύσουν τη σωματική της ακεραιότητά της από τις βιαιοπραγίες του συζύγου της. Επικαλούμενο σχετικές διατάξεις του διεθνούς δικαίου, το ΕΔΔΑ τόνισε ότι οι κρατικές αρχές δεν επιτρέπεται να μένουν αμέτοχες όταν υποπίπτουν την αντίληψή τους σοβαρά περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας. Αντί να κάθονται με σταυρωμένα χέρια, θα πρέπει να επεμβαίνουν με δική τους πρωτοβουλία. Το Στρασβούργο αναγνώρισε την ιδιαιτερότητα της ενδοοικογενειακής βίας, την ευάλωτη θέση στην οποία βρίσκεται η γυναίκα και τη συγκάλυψη που υφίσταται σε αυτού του είδους τα αδικήματα από τον οικογενειακό και τον κοινωνικό περίγυρο.

Αξιοσημείωτη είναι και η διαπίστωση παραβίασης του άρθρου 14 σε συνδυασμό με τα άρθρα 2 και 3 της Σύμβασης. Το ΕΔΔΑ τόνισε ότι η προσφεύγουσα κατόρθωσε μέσω της χρήσης στατιστικών στοιχείων να αποδείξει ότι στη νοτιανατολική Τουρκία η ενδοοικογενειακή βία έχει ως αποκλειστικά θύματα τις γυναίκες και ότι η γενικότερη κρατική αδράνεια στον τομέα αυτό αποτελεί τελικά σημαντικό παράγοντα ενθάρρυνσης αυτού του φαινομένου. Για το δικαστήριο, η απουσία άμεσης πρόθεσης για διακριτική μεταχείριση των δύο φύλων δεν ήταν αρκετή για να απαλλάξει τις τουρκικές αρχές από τις ευθύνες τους ως προς το πρόβλημα της ενδοοικογενειακής βίας. Παρά την ύπαρξη σχετικού νομοθετικού πλαισίου, η δικαστική απάθεια κατά την κρίση σχετικών υποθέσεων αποδείκνυε την απουσία πραγματικής βούλησης να περιορισθεί αυτό το φαινόμενο και να προστατευθούν αποτελεσματικά τα θύματα. Βάσει αυτών των δεδομένων, το ΕΔΔΑ κατέληξε ότι οι βιαιοπραγίες εναντίον της προσφεύγουσας και της μητέρας της είχαν ως γενικότερη βάση το φύλο τους, αποτελώντας έτσι φαινόμενο διακριτικής μεταχείρισης.

Η Opuz δεν πρέπει να αναγνωσθεί στενά και αποκλειστικά σε σχέση με τις ενδιαφέρουσες νομικές σκέψεις του δικαστηρίου του Στρασβούργου ως προς τα άρθρα 2,3 και 14. Πρέπει να αντιμετωπισθεί ως μία γενικότερη έκκληση του ΕΔΔΑ να πάρουν επιτέλους τα κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης στα σοβαρά το πρόβλημα της ενδοοικογενειακής βίας και να εφαρμόσουν συγκεκριμένα μέτρα για τον περιορισμό της. Μέτρα γενναία που θα αναγνωρίζουν μια αδυσώπητη πραγματικότητα: ότι το οικογενειακό περιβάλλον αποτελεί αρκετά συχνά, ακόμα και στις πιο προχωρημένες θεσμικά κοινωνίες, πυρήνα ατιμώρητης βίας.