Το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη των δημοσίων υπαλλήλων: CEDH, Vilho Eskelinen και άλλοι κατά Φινλαδίας

Την Πέμπτη 19 Απριλίου, δημοσιεύθηκε η πολυαναμενόμενη απόφαση του Τμήματος Ευρείας Σύνθεσης στην υπόθεση Vilho Eskelinen και άλλοι κατά Φινλανδίας . Οι προσφεύγοντες, αστυνομικοί εν ενεργεία, επικαλούνταν το άρθρο 6 για την έλλειψη δημοσιότητας και τη μακρά διάρκεια μιας διαδικασίας ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων στην οποία διεκδικούσαν ένα επίδομα εκτός έδρας. Αν και το ζήτημα της εφαρμογής των εγγυήσεων της δίκαιης δίκης σε διαφορές που αφορούν διεκδικήσεις δημοσίων υπαλλήλων (είτε μισθολογικές είτε σχετικές με την υπηρεσιακή κατάσταση και την εξέλιξή τους) δεν είναι καινούργιο και έχει συχνά απασχολήσει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ωστόσο το συμπέρασμα που υιοθέτησε το ΕΔΔΑ αποτελεί μια εντυπωσιακή ανατροπή της πάγιας νομολογίας του και αξίζει μιας πιο προσεκτικής εξέτασης.

Τα τελευταία επτά χρόνια το ΕΔΔΑ εφάρμοζε πιστά το λειτουργικό κριτήριο της απόφασης του Τμήματος Ευρείας Σύνθεσης Pellegrin κατά Γαλλίας, σύμφωνα με το οποίο, οι δημόσιοι υπάλληλοι, των οποίων τα καθήκοντα άπτονται της άσκησης δημόσιας εξουσίας, δεν μπορούσαν να επικαλεστούν το άρθρο 6 εξαιτίας του «δεσμού εμπιστοσύνης και πίστης» τους με το κράτος. Το κρίσιμο στοιχείο δεν ήταν η φύση της διαφοράς αλλά η φύση των καθηκόντων και των αρμοδιοτήτων του δημοσίου υπαλλήλου που αφορούσε η υπόθεση. Σύμφωνα πάντα με την Pellegrin, οι αιτιάσεις υπό τη Σύμβαση των εν ενεργεία αστυνομικών, μελών των ενόπλων δυνάμεων και των δικαστικών σχετικά με το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη κηρύσσονταν απαράδεκτες ratione materiae. H μόνη εξαίρεση αφορούσε τα συνταξιοδοτικά ζητήματα.

Κι ενώ όλα κυλούσαν αρμονικά, το ΕΔΔΑ αποφάσισε ν’αναθεωρήσει τη νομολογία του και επέλεξε γι αυτό την υπόθεση Vilho Eskelinen και άλλοι κατά Φινλανδίας . Η Eskelinen είχε να κάνει με μια μισθολογική διαφορά αστυνομικών, δηλαδή δημοσίων υπαλλήλων που ανήκαν στον σκληρό πυρήνα άσκησης της δημόσιας εξουσίας. Όμως το ΕΔΔΑ αντί να εφαρμόσει την Pellegrin, αποφάσισε να ανατρέψει το λειτουργικό κριτήριο με βάση το οποίο είχε κηρύξει ένα σημαντικό αριθμό προσφυγών ως απαράδεκτες χωρίς να εξετάσει την ουσία τους.

Σ’ένα πρώτο στάδιο, το ΕΔΔΑ εξήγησε τους λόγους για τους οποίους αποφάσισε να αναθεωρήσει τη στάση του. Σε ανάλογες περιπτώσεις, το δικαστήριο απλώς αναγγέλλει την ανατροπή της προηγούμενης νομολογίας του επισημαίνοντας ότι αυτή επιβάλλεται από τη δυναμική ερμηνεία της ΕΣΔΑ, χωρίς ωστόσο να αναλύει τους λόγους που την υπαγόρευσαν και χωρίς να αφιερώνει επτά παραγράφους προς το σκοπό αυτό, όπως έκανε στην Eskelinen. Η παρούσα απόφαση δέχθηκε έμμεσα ότι το λειτουργικό κριτήριο είναι απόλυτο και δεν έχει την ευκαμψία που απαιτείται όταν εξετάζονται περιπτώσεις στις οποίες ο δημόσιος υπάλληλος βρίσκεται σε όμοια θέση με αυτή οιουδήποτε μισθωτού που αντιδικεί με τον εργοδότη του. Κατέληξε ότι η Pellegrin είχε αποτύχει να βρει λύση στο πρόβλημα της εφαρμογής του άρθρου 6 στις διαφορές των δημοσίων υπαλλήλων και δε είχε φέρει την προσδοκώμενη συνοχή που είχε ανάγκη η νομολογία. Πολύ αυστηρή κριτική για μια νομολογία που όπως είπαμε εφαρμόστηκε απρόσκοπτα και χωρίς πρακτικά – για το ΕΔΔΑ – προβλήματα για περίπου 7 χρόνια.

Στη συνέχεια, το ΕΔΔΑ ανέλυσε τη νέα στάση του ως προς την εφαρμογή του άρθρου 6. Σύμφωνα με το Δικαστήριο, σημαντική, αλλά όχι και απαραίτητη, προϋπόθεση αποτελεί το αν το εθνικό δίκαιο προσφέρει ή όχι στους δημοσίους υπαλλήλους τη δυνατότητα να προσφύγουν στα εσωτερικά δικαστήρια για τις επίδικες διαφορές. Έτσι, από τη στιγμή που τα κράτη- μέλη δίνουν το δικαίωμα στους δημοσίους υπαλλήλους να προσφεύγουν στα εσωτερικά δικαστήρια είτε για ζητήματα μισθολογικά είτε για θέματα επαγγελματικής εξέλιξης τότε το άρθρο 6 εφαρμόζεται δίχως άλλο. Αλλά και στις περιπτώσεις όπου ο νόμος ρητά αποκλείει την πρόσβαση σε δικαστήριο σε ορισμένη κατηγορία δημοσίων υπαλλήλων, τότε ισχύει ένα τεκμήριο υπέρ της εφαρμογής του άρθρου 6 και το βάρος απόδειξης του αντίθετου ανήκει στο κράτος.

Το ΕΔΔΑ δεν σταμάτησε εδώ και συνέχισε εξειδικεύοντας ακόμα περισσότερο ως προς το τί πρέπει να αποδεικνύουν τα κράτη. Τα κριτήρια αποτελούν ένα συνδυασμό του λειτουργικού κριτηρίου της Pellegrin και του κριτήριο της φύσης της διαφοράς που είχε ακολουθήσει το ΕΔΔΑ πριν από την Pellegrin. Συγκεκριμένα, τα κράτη πρέπει να θεμελιώσουν ότι ο αποκλεισμός από το δικαίωμα στη δικαστική προστασία του συγκεκριμένου υπαλλήλου οφειλόταν σε λόγους αντικειμενικούς που σχετίζονταν με το δημόσιο συμφέρον και ιδιαίτερα ότι α) ο δημόσιος υπάλληλος συμμετείχε στην άσκηση δημόσιας εξουσίας και β) ότι η φύση της διαφοράς αφορούσε στην άσκηση δημόσιας εξουσίας και μπορούσε να θέσει σε αμφισβήτηση τον ειδικό δεσμό εμπιστοσύνης υπαλλήλου-κράτους.

Με την απόφαση του αυτή το ΕΔΔΑ ουσιαστικά καταργεί κάθε εμπόδιο εφαρμογής του 6 στις ανωτέρω διαφορές, αφού πλέον είναι ελάχιστες οι περιπτώσεις που δικαιολογείται μη εφαρμογή και, επί πλέον, είναι ιδιαίτερα δύσκολο για το κράτος να τις αποδείξει. Η απόφαση θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως επαναστατική. Αν και το ΕΔΔΑ, φοβούμενο μην ανοίξει τους ασκούς του Αιόλου, έσπευσε να επισημάνει ότι η νομολογία που διαμορφώνει η Eskelinen αφορά αποκλειστικά και μόνο τις διαφορές των δημοσίων υπαλλήλων και δεν επηρεάζει τη στάση του σχετικά με άλλες διαφορές σταθερά εκτός πεδίου εφαρμογής του άρθρου 6, όπως οι φορολογικές, οι εκλογικές και οι σχετικές με ζητήματα ασύλου, υπηκοότητας και διαμονής αλλοδαπών, ωστόσο η απόφαση αυτή αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για τη διεύρυνση εφαρμογής του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη και την αποκατάσταση μιας ανισότητας. Φυσικά, κρίσιμο ρόλο στην απόφασή του έπαιξε το γεγονός ότι η νομολογία του ΔΕΚ δεχόταν από καιρό την εφαρμογή των εγγυήσεων της δίκαιης δίκης στις διαφορές των δημοσίων υπαλλήλων.

Αν και δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε με τους μειοψηφούντες δικαστές, οι οποίοι υποστήριξαν ότι το ΕΔΔΑ έπρεπε να μείνει πιστό στην Pellegrin και θεώρησαν ότι η Eskelinen ωθεί σε μια ερμηνεία του άρθρου 6 σχεδόν καταχρηστική, ωστόσο περιμένουμε με ενδιαφέρον να δούμε πώς θα εφαρμόσει το ΕΔΔΑ τη νέα νομολογία του στο μέλλον. Για να μη μιλήσουμε για την αναμενόμενη αύξηση του όγκου των προσφυγών…