Καημένε Apollinaire, τι σου΄μελλε να πάθεις!

Ελευθερία της έκφρασης και κατάσχεση βιβλίου εγνωσμένης λογοτεχνικής αξίας
ΕΔΔΑ, Akdaş v. Turkey, (απόφαση 16 Φεβρουαρίου 2010, προσφυγή n° 41056/04)


Η υπόθεση αφορά την έκδοση από τον προσφεύγοντα, το 1999, του μυθιστορήματος του Guillaume Apollinaire “Χίλιες βέργες” σε τουρκική μετάφραση. Το περιεχόμενο του έργου είναι ερωτικό. Περιλαμβάνει πρακτικές σαδομαζοχισμού, βαμπιρισμού (ωραία πράγματα δηλαδή) και ψιλοπαιδοφιλίας (ώπα, Apollinaire, δεν μας τα είχες πει αυτά!). Τα τουρκικά δικαστήρια καταδίκασαν τον προσφεύγοντα για δημοσίευση έργου με πορνογραφικό περιεχόμενο, του επέβαλαν χρηματικό πρόστιμο ύψους 1.100 ευρώ περίπου και διέταξαν την κατάσχεση και καταστροφή των αντιτύπων. Απολύτως δημοκρατική αντιμετώπιση δηλαδή.

Το ΕΔΔΑ αναφερόμενο στη γνωστή νομολογία του επί του θέματος, τόνισε ότι, κατ΄αρχήν, τα κράτη-μέλη χαίρουν ευρύτερου περιθωρίου εκτίμησης στην περίπτωση που ο περιορισμός στην ελευθερία της έκφρασης λαμβάνει χώρα για την προστασία της ηθικής, όπως ορίζει το άρθρο 10§2 της Σύμβασης. Όπως μπορείτε να φανταστείτε, αναφέρθηκε στη γελοία απόφαση Müller et autres c. Suisse, 24.5.1988, με τις κλασικές αναφορές στον ρόλο της ηθικής σε μία δημοκρατική κοινωνία. Το έσωσε όμως στη συνέχεια κάνοντας ενδιαφέρουσες αναφορές στην έννοια της λογοτεχνικής κληρονομιάς.

Είπε δηλαδή το ΕΔΔΑ ότι το εν λόγω έργο είχε κυκλοφορήσει για πρώτη φορά πριν από έναν αιώνα περίπου, ότι είχε εν τω μεταξύ κυκλοφορήσει σε πολλές άλλες χώρες πλην της Γαλλίας, ότι μέχρι και η κλασική λογοτεχνική σειρά la Pléiade το είχε συμπεριλάβει και ότι, γενικότερα, αποτελούσε ήδη τμήμα της «ευρωπαϊκής λογοτεχνικής κληρονομιάς». Με αυτό το δεδομένο, το ΕΔΔΑ κατέληξε ότι το τουρκικό κοινό δεν θα ήταν δυνατόν να αποκλεισθεί από την πρόσβαση σε έργο τέτοιας εμβέλειας.

Τώρα, η απόφαση μπορεί να διαβαστεί με δύο τρόπους. Σύμφωνα με τον πρώτο, το ΕΔΔΑ επιχειρεί να υποβαθμίσει εδώ τις τοπικές ιδιαιτερότητες ως προς τις διακυμάνσεις της κοινωνικής ηθικής και να αναδείξει τη σημασία της ελευθερίας της έκφρασης, μέσω της έννοιας της ευρωπαϊκής λογοτεχνικής κληρονομίας. Σύμφωνα με τον δεύτερο, θα μπορούσε κάποιος να αναρωτηθεί εάν η διατύπωση αυτού του νέου κριτηρίου σημαίνει αυτομάτως ότι άλλα προκλητικά καλλιτεχνικά έργα που δεν εμπίπτουν όμως σαφώς στην ενιαία ευρωπαϊκή κληρονομιά θα απολαύουν από εδώ και πέρα πιο περιορισμένης προστασίας στο πλαίσιο του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ. Το μέλλον θα δείξει.