ΕΔΔΑ, Ruokanen and others v. Finland, no. 45130/06, 6.4.2010. Μία κακή απόφαση για την προστασία των δημοσιογραφικών πηγών

Η Ruokanen έρχεται να προστεθεί σε μία σειρά αποφάσεων για την ελευθερία της έκφρασης, και ιδιαιτέρως για την ελευθερία του Τύπου, οι οποίες δημιουργούν την εντύπωση ότι το Ευρωπαϊκό δικαστήριο επιχειρεί τα τελευταία χρόνια (συνειδητά ή όχι, δεν μπορούμε ακόμα να το γνωρίζουμε) την υποβάθμιση προστασίας του προαναφερθέντος δικαιώματος προς όφελος των εννόμων αγαθών της τιμής και της υπόληψης. Τα πραγματικά περιστατικά της υπόθεσης είναι, περιληπτικά, τα εξής: ένα περιοδικό ποικίλης ύλης δημοσίευσε άρθρο το οποίο αναπαρήγαγε τις κατηγορίες για βιασμό που είχε απευθύνει μία νεαρή κοπέλα κατά των νταβραντισμένων μελών μιας ομάδας μπέιζμπολ. Η κοπέλα υποστήριζε ότι την είχαν εξαναγκάσει σε ερωτική επαφή ένα βράδυ που έβρεχε πολύ και αφού είχαν όλοι μαζί πανηγυρίσει τη νίκη της ομάδας στο φινλανδικό πρωτάθλημα μπέιζμπολ. Οιαδήποτε ομοιότητα με την περίπτωση της μαθήτριας της Αμαρύνθου, η οποία πειραματιζόταν με τη σεξουαλικότητά της, είναι καθαρά συμπτωματική. Το άρθρο στηριζόταν στις δημόσιες καταγγελίες που είχε προβεί η άτυχη κοπέλα την επομένη του συμβάντος και, κατά το περιοδικό, βασιζόταν και σε άλλες ανώνυμες μαρτυρίες. Ωστόσο, η αστυνομική έρευνα σχετικά με το περιστατικό απέβη άκαρπη, διότι η κοπέλα δεν κατάφερε να αναγνωρίσει τους δράστες, ενώ οι καταθέσεις της ήταν αντιφατικές. Ο διευθυντής του περιοδικού και ο συντάκτης του άρθρου καταδικάσθηκαν για συκοφαντική δυσφήμηση και υποχρεώθηκαν στην καταβολή τόσο προστίμου όσο και αποζημίωσης στην ομάδα του μπέιζμπολ (η τελευταία ήταν αλμυρή, 89.000 ευρώ, καλό αυτό για την ομάδα, διότι έτσι έβγαλε και καμιά μεταγραφή για την επόμενη σεζόν).

Το ΕΔΔΑ κατέληξε σε μη παραβίαση του άρθρου 10 της Σύμβασης, διάταξης που κατοχυρώνει την ελευθερία της έκφρασης με αιτιολογία μάλλον προβληματική για την ελευθερία του Τύπου, και ιδιαιτέρως για την προστασία των δημοσιογραφικών πηγών. Από τη μία πλευρά, το Ευρωπαϊκό δικαστήριο διαπίστωσε ότι το άρθρο ήταν γραμμένο κατά τρόπο αντικειμενικό και ότι δεν ενέδιδε στον πειρασμό του κουτσομπολιού και εύκολου εντυπωσιασμού. Μου αρέσουν αυτές οι ηθοπλαστικές παρατηρήσεις του ΕΔΔΑ σε ζητήματα ελευθερίας της έκφρασης! Επίσης παρατηρήθηκε ότι το δημοσίευμα δεν κατονόμαζε τους πρωταγωνιστές του περιστατικού αν και, όπως υπογράμμισε το ΕΔΔΑ, ήταν πολύ εύκολο οι τελευταίοι να προσδιορισθούν. Από την άλλη πλευρά, και αυτό μέτρησε στη λογική του διεθνούς δικαστηρίου, το επίμαχο άρθρο περιελάμβανε πραγματικά περιστατικά (facts) και όχι αξιολογικές κρίσεις (value judgments). Άρα, ο συντάκτης του θα έπρεπε να είχε μεριμνήσει για την εγκυρότητά τους. Κάτι τέτοιο δεν συνέβη κατά τον ευρωπαίο δικαστή, διότι το περιοδικό δεν επικοινώνησε ούτε με την κοπέλα ούτε με τους αθλητές.



Το θέμα όμως είναι ότι ο συντάκτης είχε βασισθεί τόσο στις καταγγελίες της νεαρής όσο και σε ανώνυμες πηγές. Ωστόσο, κατά το ΕΔΔΑ, δεν υπήρξε πρόβλημα ως προς το σημείο αυτό, διότι οι προσφεύγοντες «δεν υποχρεώθηκαν ποτέ να αποκαλύψουν τις πηγές τους » (§47). Έλα όμως που, όπως το ίδιο το φινλανδικό εφετείο είχε δεχθεί, «οι προσφεύγοντες εκτέθηκαν σε πιθανή καταδίκη τους για δυσφήμηση, λόγω της απόφασής τους να μην αποκαλύψουν τις πηγές τους». Ως προς αυτήν την κρίση του εθνικού δικαστηρίου, ο δικαστής του Στρασβούργου δεν είχε τίποτα να πει. Η ουσία όμως του δημοσιογραφικού απορρήτου είναι ότι, όντως, ο δημοσιογράφος παίρνει το ρίσκο της καταδίκης του σε αποζημίωση ή σε ποινή στερητική της ελευθερίας αποφασίζοντας να βασισθεί σε πηγές που δεν μπορεί να αποκαλύψει, διότι έχει εγγυηθεί την ανωνυμία τους. Η ιδιαίτερη αυτή προστασία που κανονικά παρέχει η έννομη τάξη στον δημοσιογράφο δεν δικαιολογείται επειδή ο ίδιος ή η ίδια είναι ωραίοι αλλά διότι σε περίπτωση που δεν δημοσιευθεί η επίμαχη είδηση, υπό τη δαμόκλειο σπάθη της καταδίκης, η κοινή γνώμη θα στερηθεί πληροφοριών που πιθανότατα αφορούν το δημόσιο συμφέρον. Με άλλα λόγια, η προοπτική της καταδίκης λειτουργεί αποτρεπτικά για τον δημοσιογράφο. Περνώντας στα ψιλά το συγκεκριμένο πρόβλημα της υπόθεσης, το ΕΔΔΑ υπονόμευσε στην ουσία την προστασία του δημοσιογραφικού απορρήτου, κατά τρόπο μάλιστα αντίθετο προς τη νομολογία του επί του θέματος (βλ. Financial Times LTD and Others v. UK). Η μειοψηφούσα γνώμη του βρετανού δικαστή Sir N. Bratza στη σχολιαζόμενη υπόθεση είναι, κατά τη γνώμη μου, ενδιαφέρουσα και θέτει τα πράγματα στη σωστή τους βάση.