Νέα καταδίκη της Ελλάδας από το ΕΔΔΑ για την κράτηση υπό απέλαση αλλοδαπού

ΕΔΔΑ, Tabesh c. Grèce, no. 8256/07, 26 Νοεμβρίου 2009

Μετά την καλοκαιρινή απόφαση S.D. c. Grèce (11 Ιουνίου 2009), το ΕΔΔΑ επανέρχεται και καταδικάζει εκ νέου την Ελλάδα για παραβίαση των άρθρων 3 και 5 της Σύμβασης. Η Tabesh αφορούσε την κράτηση ενός Αφγανού στην Υποδιεύθυνση αλλοδαπών Θεσσαλονίκης για χρονικό διάστημα τριών μηνών μετά την επιβολή σε αυτόν του μέτρου της διοικητικής απέλασης για παράνομη είσοδο στη χώρα και κατοχή πλαστών ταξιδιωτικών εγγράφων.

Σε ό,τι αφορά το άρθρο 3, το ΕΔΔΑ, αφού αναφέρθηκε στις σχετικές εκθέσεις του CPT, δηλαδή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την πρόληψη των βασανιστηρίων και της εξευτελιστικής μεταχείρισης, διαπίστωσε ότι οι συνθήκες κράτησης στην Υποδιεύθυνση αλλοδαπών ισοδυναμούσαν με εξευτελιστική μεταχείριση, αφού ο προσφεύγων δεν είχε τη δυνατότητα εξόδου σε υπαίθριο χώρο προκειμένου να περπατήσει, να γυμνασθεί λιγουλάκι και να δει τα πουλάκια να πετούν. Επίσης, το σύστημα σίτισης ήταν απαράδεκτο, διότι οι αστυνομικοί της Υποδιεύθυνσης Αλλοδαπών του έδιναν ημερήσιο χαρτζιλικάκι 5,87 ευρώ για παραγγελία εδεσμάτων από παρακείμενο φαστφουντάδικο. Τώρα, τι μπορείς να φας σήμερα στην Ελλάδα για μία ολόκληρη μέρα με τόσα λεφτά είναι άλλο ζήτημα…

Σημαντικό είναι επίσης ότι η κράτηση καθ΄εαυτή θεωρήθηκε αντίθετη με το άρθρο 5§1 της Σύμβασης, διότι οι αρχές εξάντλησαν το τρίμηνο κράτησης χωρίς να υπάρχει λόγος, αφού γνώριζαν εξ αρχής ότι η ίδια δεν θα ήταν δυνατόν να πραγματοποιηθεί (ο προσφεύγων δήλωνε Αφγανός, δεν είχε ταξιδιωτικά έγγραφα και η πρεσβεία του Αφγανιστάν δεν επιβεβαίωνε ότι ο ίδιος ήταν υπήκοός του). Επαναλαμβάνοντας δε την S.D. το ΕΔΔΑ κατέληξε και σε παραβίαση του άρθρου 5§4. Τόνισε, πρώτον, ότι κατά τη διαδικασία των αντιρρήσεων ενώπιον του Προέδρου του Διοικητικού Πρωτοδικείου, δεν απαντήθηκε το επιχείρημα του προσφεύγοντος σχετικά με τον αλυσιτελή χαρακτήρα της κράτησής του και δεύτερον ότι ο ίδιος ο νόμος 3386/2005 είναι προβληματικός ως προς την αποτελεσματικότητα του ελέγχου της νομιμότητας της κράτησης του υπό απέλαση αλλοδαπού.

Οι αποφάσεις S.D. και Tabesh είναι σημαντικές για τα υπόλοιπα κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα οποία αντιμετωπίζουν το ζήτημα της επαναπροώθησης αλλοδαπών στην Ελλάδα για την εξέταση της αίτησης χορήγησης πολιτικού ασύλου. Υφίσταται ήδη έντονος προβληματισμός τόσο στο πλαίσιο της Ε.Ε. όσο και του Συμβουλίου της Ευρώπης κατά πόσον οι συνθήκες κράτησης στην Ελλάδα και η διαδικασία επεξεργασίας των αιτημάτων ασύλου, μπορούν να επιτρέψουν την επαναπροώθηση αυτών των ατόμων από τον τελευταίο προορισμό τους στη χώρα της αρχικής υποδοχής τους, δηλαδή την Ελλάδα. Βλ. ιδιαιτέρως υποθέσεις κατά του Βελγίου, οι οποίες έχουν ήδη κοινοποιηθεί στο τελευταίο και αφορούν ζητήματα επαναπροώθησης αλλοδαπών στην Ελλάδα για την. Τα κείμενα των κοινοποιήσεων είναι προσβάσιμα στο site του ΕΔΔΑ.
Requête no 51599/08 présentée par N. I. contre la Belgique introduite le 29 octobre 2008;
Requête no 7295/09 présentée par Zikria GHARIBZADEH et autres contre la Belgique introduite le 6 février 2009
Requête no 41608/08 présentée par Karlo MIKHAEL RASHU contre la Belgique introduite le 1er septembre 2008
Requête no 6130/08 présentée par Said Bashir, Shahla et Said Amir QURAISHI contre la Belgique introduite le 4 février 2008
Οι S.D. και Tabesh επιτείνουν φυσικά αυτόν τον προβληματισμό…

Ratione temporis αρμοδιότητα και αγνοούμενοι στη Β. Κύπρο

ΕΔΔΑ, Varnava and others v. Turkey, (απόφαση 6 Οκτωβρίου 2009, προσφυγές nos. 16064/90, 16065/90, 16066/90, 16068/90, 16069/90, 16070/90, 16071/90, 16072/90 και 16073/90).

Η απόφαση αυτή είναι σημαντική, διότι το ΕΔΔΑ αντιμετώπισε το ζήτημα της ratione temporis αρμοδιότητάς του σε ό,τι αφορά τις διαδικαστικές εγγυήσεις των άρθρων 2 και 3 της ΕΣΔΑ (δικαίωμα στη ζωή και απαγόρευση των βασανιστηρίων). Οι υποθέσεις αφορούν την εξαφάνιση Ελληνοκυπρίων κατά τη διάρκεια της εισβολής, το 1974, των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων στη Βόρεια Κύπρο. Το ΕΔΔΑ τόνισε κατ΄αρχάς ότι ήταν αρμόδιο ratione temporis να εξετάσει τις εν λόγω προσφυγές, παρά το γεγονός ότι τα επίμαχα γεγονότα είχαν λάβει χώρα το 1974, δηλαδή πριν από την αναγνώριση του δικαιώματος ατομικής προσφυγής, το 1987, από το εγκαλούμενο κράτος. Και αυτό, πρώτον, διότι οι προβαλλόμενες παραβιάσεις των άρθρων 2 και 3 ήταν συνεχείς. Με άλλα λόγια, οι τουρκικές αρχές βαρύνονταν μέχρι τον χρόνο εξέτασης της προσφυγής με την υποχρέωση να διεξαγάγουν αποτελεσματική έρευνα ως προς την τύχη των αγνοουμένων συγγενών των προσφευγόντων. Δεύτερον, οι προσφεύγοντες είχαν επιδείξει την απαραίτητη επιμέλεια για την έγκαιρη κατάθεση της προσφυγής παρά το γεγονός ότι αυτή είχε λάβει χώρα μετά το 1987. Κατά το ΕΔΔΑ, οι εξαιρετικές περιστάσεις της υπόθεσης που αφορούσε τις συνέπειες μιας διεθνούς ένοπλης σύγκρουσης, δικαιολογούσε την αδυναμία υποβολής της προσφυγής για ένα εύλογο χρονικό διάστημα μετά το 1974 και την κατάθεσή της αφότου η Τουρκία είχε προβεί σε αναγνώριση του δικαιώματος στην ατομική προσφυγή.
Ως προς την ουσία, το Τμήμα διευρυμένης σύνθεσης κατέληξε σε παραβίαση των άρθρων 2 και 3 της Σύμβασης ως προς το σκέλος των διαδικαστικών εγγυήσεων. Το ΕΔΔΑ παρατήρησε ότι ήταν αναμφισβήτητο γεγονός η αιχμαλωσία των συγγενών των προσφευγόντων από τις τουρκικές δυνάμεις, το 1974. Ωστόσο, το καθ΄ου κράτος δεν απέδειξε ότι είχε καταβάλει τις απαιτούμενες προσπάθειες, έτσι ώστε να διενεργηθεί αποτελεσματική έρευνα σχετικά με την τύχη των αγνοουμένων.
Σχετική απόφαση είναι και η Šilih c. Slovénie [GC], no 71463/01, 9 Απριλίου 2009, η οποία επίσης αφορά το ζήτημα της ratione temporis δικαιοδοσίας του Ευρωπαϊκού δικαστηρίου.

Το άρθρο 5§3 της ΕΣΔΑ , η προσωρινή κράτηση και οι πρόσφατες ελληνικές υποθέσεις

Όπως είχαμε γράψει και στην αρχή της χρονιάς, φαίνεται ότι φέτος επιβεβαιώθηκε η νομολογιακή τάση ως προς την εφαρμογή του άρθρου 5§3 της Σύμβασης, που ξεκίνησε με την περσινή Nerattini v. Greece (18.12.2008). To Ευρωπαϊκό δικαστήριο ελέγχει ολοένα και πιο εντατικά την αιτιολογία των ελληνικών δικαστηρίων σχετικά με την επιβολή του περιοριστικού μέτρου της προσωρινής κράτησης καθώς και τους όρους παράτασής της. Η Nerattini είναι σημαντική απόφαση στο πλαίσιο της « ελληνικής νομολογίας » του ΕΔΔΑ, διότι το τελευταίο για πρώτη φορά έλεγξε ευθέως εάν η απόφαση του αρμόδιου δικαστικού συμβουλίου για την επιβολή προσωρινής κράτησης σε κατηγορούμενο για διακίνηση ναρκωτικών ήταν συμβατή με το άρθρο 5§3 της Σύμβασης. Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση αυτής της διάταξης, διότι το αρμόδιο συμβούλιο είχε βασίσει την απόφασή του τόσο σε άσχετα στοιχεία (π.χ. ότι στο σπίτι του προσφεύγοντος είχαν βρεθεί αρχαιότητες και, άρα, ότι ο ίδιος μπορεί να είχε διαπράξει το αδίκημα της αρχαιοκαπηλίας για το οποίο όμως δεν του είχε ακόμα απαγγελθεί κατηγορία (!) όσο και αποκλειστικά στη βασιμότητα των κατηγοριών, οι οποίες είχαν απαγγελθεί εναντίον του. Το ΕΔΔΑ τόνισε παραδείγματος χάριν ότι τα ελληνικά δικαστήρια δεν είχαν λάβει υπόψη ότι ο προσφεύγων ήταν ηλικιωμένος και έπασχε από σοβαρή ασθένεια, γεγονός που μείωνε της πιθανότητες διαφυγής του εφόσον αφηνόταν ελεύθερος.


Μέσα στο 2009, το ΕΔΔΑ εξέδωσε τρεις ακόμα αποφάσεις στις οποίες αντιμετώπισε το ίδιο ζήτημα και κατέληξε σε παραβίαση του άρθρου 5§3. Έτσι, στη Vafiadis c. Grèce (2.7.2009), θεώρησε αντιφατικό το γεγονός ότι το Συμβούλιο Πλημμελειοδικών είχε αποφασίσει την απόλυση του προσφεύγοντος, ο οποίος είχε συλληφθεί ένα χρόνο περίπου πριν με την κατηγορία κατοχής ναρκωτικών ουσιών, βασιζόμενο σε στοιχεία (ότι ο προσφεύγων είχε μόνιμη κατοικία, εργασία και οικογένεια) που είχε αγνοήσει πέντε μήνες πριν, όταν είχε εξετάσει τη σκοπιμότητα παράτασης της προσωρινής του κράτησης.


Στα ίδια συμπεράσματα κατέληξε το δικαστήριο του Στρασβούργου και στην πολύ πρόσφατη Shuvaev c. Grèce (29.10.2009), όπου ο προσφεύγων είχε επίσης τεθεί σε προσωρινή κράτηση για τη διάπραξη αδικημάτων σχετικά με τα ναρκωτικά. Αντιθέτως στην επίσης φετινή Siasios et autres c. Grèce (4.6.2009), το Ευρωπαϊκό δικαστήριο προσπέρασε το ζήτημα διαπιστώνοντας γενικά την ανυπαρξία στοιχείων που θα μπορούσαν να θέσουν εν αμφιβόλω τη νομιμότητα της κράτησης (§36).


Ενδιαφέρον είναι επίσης ότι στις Vafiadis και Shuvaev το ΕΔΔΑ διαπίστωσε και παραβίαση του άρθρου 3 της Σύμβασης, καθώς οι προσφεύγοντες είχαν παραμείνει κατά το μεγαλύτερο μέρος της προσωρινής τους κράτησης σε αστυνομικό κελί, δηλαδή σε χώρο που αντικειμενικά δεν προσφέρεται για κράτηση μεγαλύτερη από ολιγοήμερο χρονικό διάστημα (σχετική και η πρώτη απόφαση επί του ζητήματος, Kaja v. Greece, 27.6.2006). Συγκεκριμένα το ΕΔΔΑ τόνισε ότι το ποσό των 5,87 ευρώ που χορηγούσαν οι αστυνομικές αρχές καθημερινά στους προσφεύγοντες προκειμένου να ανταπεξέρχονται στις ανάγκες σίτισής τους δεν ήταν αρκετό. Αξιοσημείωτο είναι ότι το ΕΔΔΑ δεν περιορίσθηκε στην τελευταία διαπίστωση αλλά τόνισε ότι ο τρόπος αυτός σίτισης ήταν καθευατόν προβληματικός, αφού οι άνθρωποι αυτοί παρέμεναν κρατούμενοι για σημαντικό χρονικό διάστημα, χωρίς να υφίσταται σοβαρό πρόγραμμα και σύστημα σίτισής τους από τις ίδιες τις σωφρονιστικές αρχές. Φαντάσου τι σουβλάκι, σαντουιτσάκι και φραπουτσίνο είχε πέσει ! Η επιτομή της ισορροπημένης διατροφής.

Πιστεύω πάντως ότι η post Nerattini νομολογία ανοίγει μια νέα εποχή στις ελληνικές αποφάσεις του ΕΔΔΑ σχετικά με τον έλεγχο των λόγων επιβολής του μέτρου της προσωρινής κράτησης και παράτασής της, η οποία θα πρέπει να αξιοποιηθεί και μελλοντικά.

Η ελληνική Εκκλησία πρωτεργάτης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Βρε, μήπως χάριν του σταυρού και της απόφασης του Ευρωπαϊκού δικαστηρίου επανανενωθεί η Ορθόδοξη με την Καθολική Εκκλησία; Τρέμε Σχίσμα! Κάτω το 1054!

Η Καθημερινή και η αδιάβαστη δημοσιογράφος

Η Καθημερινή της Κυριακής φιλοξενεί ένα ενδιαφέρον άρθρο της Ιωάννας Μάνδρου σχετικά με την πρόσφατη νομολογία του Ευρωπαϊκού δικαστηρίου για τα δικονομικά προνόμια του ελληνικού δημοσίου. Η συντάκτης αναφέρεται στις αποφάσεις Zouboulidis c. Grèce n° 2 και Meidanis c. Grèce. Υπενθυμίζω τα ονόματα των αποφάσεων, διότι τη μεν πρώτη την αναφέρει λανθασμένα (ως Zouboulidis c. Grèce, ξεχνώντας όμως το « n° 2 » παραπέμπει τους ενδιαφερόμενους σε απόφαση που αφορά άσχετο θέμα), τη δε δεύτερη δεν την αναφέρει καθόλου. To άρθρο σωστά επισημαίνει ότι οι αποφάσεις αντιμετώπισαν το ζήτημα της διετούς παραγραφής των αξιώσεων ιδιωτών εις βάρος του δημοσίου (Zouboulidis n° 2) και του τόκου υπερημερίας 6% του δημοσίου για χρηματικές αξιώσεις ιδιωτών εις βάρος του (Meidanis). Συγκεκριμένα, όπως έχουμε ήδη αναφέρει σε αυτό το blog, στη μεν Zouboulidis n° 2 το ΕΔΔΑ θεώρησε ότι η εφαρμογή προνομιακού χρόνου παραγραφής των αξιώσεων ιδιωτών εις βάρος του δημοσίου (διετής, ενώ στην αντίθετη περίπτωση ο χρόνος παραγραφής των αξιώσεων υπέρ του δημοσίου κυμαίνεται από πέντε έως είκοσι έτη), παραβίασε το δικαίωμα στην ιδιοκτησία. Στη δε Meidanis, η παραβίαση του δικαιώματος στην ιδιοκτησία ήταν πάλι το αποτέλεσμα της τεράστιας διαφοράς μεταξύ του τόκου υπερημερίας που όφειλε το δημόσιο σύμφωνα με ειδική νομοθετική ρύθμιση στον προσφεύγοντα σε σχέση με τον αντίστοιχο (περίπου 25%) που εφαρμοζόταν σε ιδιωτικά χρέη προς το δημόσιο.

Όπως λέει η κ. Μάνδρου, οι δύο αποφάσεις του δικαστηρίου του Στρασβούργου αποτέλεσαν « ράπισμα » για το ελληνικό κράτος. Πολύ γουστάρω αυτές τις μαζοχιστικές τάσεις των Ελλήνων δημοσιογράφων όταν πρόκειται για αποφάσεις ευρωπαϊκών θεσμών, και δη των ευρωπαϊκών δικαστηρίων. Ράπισμα η Καθημερινή. Ευρωχαστούκι η Ελευθεροτυπία. Μάλλον φαντάζονται τον δικαστή του Στρασβούργου με μάσκα και δερμάτινο μποτάκι να ρίχνει μπατσάκια στο αλυσοδεμένο ελληνικό δημόσιο. Για να κάνω τον Φρόυντ, βγαίνει εδώ ένας κάποιος ραγιαδισμός, ένα σύνδρομο μαθητή, κάτι σαν οι πολιτισμένοι Ευρωπαίοι που τσακώσανε τον κατεργάρη Έλληνα και τον βάλανε τιμωρία να κοιτάει τον τοίχο της τάξης. Τέλος πάντων. Το σημαντικό είναι αλλού. Ότι το άρθρο καταλήγει πως βάσει αυτών των αποφάσεων, μπορούν όλοι όσοι έχουν οιαδήποτε αξίωση κατά του δημοσίου να τη διεκδικήσουν απαιτώντας την εφαρμογή της πενταετούς παραγραφής, ενώ ο προνομιακός τόκος υπερημερίας κατά του δημοσίου έχει πλέον καταργηθεί δια παντός.

Είναι έτσι ; Εμ, δεν είναι ! Διότι εάν διάβαζε η δημοσιογράφος καλύτερα τις αποφάσεις (αν τις διάβασε δηλαδή καθόλου) θα έβλεπε ότι και στις δύο οι προσφεύγοντες συνδέονταν με το δημόσιο με εργασιακή σχέση ιδιωτικού και όχι δημοσίου δικαίου. Το δημόσιο δηλαδή δεν ενεργούσε ως imperium αλλά ως fiscus. Έτσι, στη Zouboulidis τόνισε το ΕΔΔΑ :
« 34. Sur ce point, la Cour observe, tout d'abord, que la présente affaire concerne un litige du travail afférent au paiement de majorations sur une allocation d'expatriation à un agent contractuel de l'Etat. La Cour relève que, même si le requérant était affecté à un service public administratif, l'Etat a agi en l'espèce comme tout autre employeur privé.
35. Certes, il est vrai que, même dans le cadre de recours à des procédures de droit privé, l'administration peut poursuivre des missions de droit public. Par conséquent, des privilèges et immunités lui seraient éventuellement nécessaires pour accomplir ledit rôle. Toutefois, la seule appartenance à la structure de l'Etat ne suffit pas en soi pour légitimer, en toutes circonstances, l'application de privilèges étatiques, mais il faut que cela soit nécessaire au bon exercice des fonctions publiques (Meïdanis c. Grèce, no 33977/06, § 30, 22 mai 2008). En effet, le simple intérêt de trésorerie de l'Etat ne peut pas être assimilé à lui seul à un intérêt public ou général qui justifierait dans chaque cas précis l'atteinte aux droits de l'individu. Le souci d'apurer de manière prompte les dettes de celui-ci et d'éviter de surcharger son budget de dépenses imprévues ne saurait donc justifier en soi une atteinte conséquente au droit de propriété du requérant. »

Στη δε Meidanis :
« 29. La Cour note, tout d’abord, que l’hôpital contre lequel s’est retourné le requérant ne fut pas appelé en l’espèce à agir comme détenteur de la puissance publique mais était assimilé à un employeur privé. En effet, le litige était né dans le cadre d’un contrat de travail de droit privé, domaine dans lequel l’hôpital devait pouvoir assumer les mêmes devoirs vis-à-vis de ses employés que les autres employeurs du secteur privé, sans faire appel à des privilèges étatiques pour alléger ses dettes. Pourtant, invoquant son statut de personne morale de droit public, l’hôpital a réussi à bénéficier d’un taux presque quatre fois inférieur à celui appliqué aux particuliers pour la même période. La Cour se doit donc d’apprécier cette diminution de la créance du requérant, sans devoir tenir compte, comme le suggère le Gouvernement, du taux d’inflation pour la période incriminée, cette question étant sans rapport avec le grief du requérant, qui ne se plaint pas in abstracto du taux fixé mais de l’écart entre les taux selon l’identité du débiteur. »

Αυτό δηλαδή που τόνισε το ΕΔΔΑ στις δύο προαναφερθείσες αποφάσεις ήταν ότι δεν είναι δυνατόν το ελληνικό δημόσιο να χαίρει ιδιαίτερων δικονομικών ή άλλων προνομίων ως προς τις οφειλές του προς ιδιώτες, όταν η σχέση που το συνδέει με αυτούς είναι αμιγώς ιδιωτικού δικαίου. Αυτό δε επιβεβαιώθηκε και σε άλλη φετινή απόφαση, που έχει επίσης παρουσιασθεί από το Lex and the city, τη Varnima Corporation International SA c. Grèce (28.5.2009).

Δεν θα ήταν προτιμότερο η Καθημερινή να απαιτεί από τους συντάκτες της να ρίχνουν καμιά ματιά στις δικαστικές αποφάσεις που σχολιάζουν, πριν προβούν σε πανηγυρικά και βαρύγδουπα συμπεράσματα;

Εύλογος χρόνος εκδίκασης διαφοράς, dies ad quem και αλλαγή της νομολογίας

ΕΔΔΑ, Stavrinoudakis c. Grèce, προσφυγή 26307/07, απόφαση 29 Οκτωβρίου 2009

Η απόφαση αφορά το ζήτημα της εύλογης ή μη χρονικής διάρκειας δικαστικής διαδικασίας. Εκ πρώτης όψεως δεν είναι αξιοσημείωτη, διότι ο εύλογος χρόνος μάλλον αποτελεί την πιο βαρετή εγγύηση που κατοχυρώνει η ΕΣΔΑ. Επιφέρει όμως αλλαγή στην έως σήμερα σχετική "ελληνική" νομολογία, δηλαδή με άλλα λόγια στις μισές και βάλε αποφάσεις που έχει εκδώσει το Στρασβούργο από καταβολής του κατά της Ελλάδας. Έχει άρα σημασία, ιδιαιτέρως για τους δικηγόρους που βγάζουν το ψωμί τους στέλνοντας σωρηδόν στο Στρασβούργο τέτοιου είδους υποθέσεις. Η απόφαση θεωρεί, λοιπόν, ότι το διάστημα που μεσολαβεί από τη δημοσίευση της απόφασης του ανωτάτου δικαστηρίου μέχρι την καθαρογραφή της θα πρέπει να συνυπολογίζεται στον συνολικό χρόνο διάρκειας της διαδικασίας. Υπενθυμίζεται ότι μέχρι σήμερα ως dies ad quem θεωρείτο η ημερομηνία δημοσίευσης και όχι καθαρογραφής της τελικής απόφασης από τον Άρειο Πάγο ή το Συμβούλιο της Επικρατείας. Το ΕΔΔΑ άλλαξε όμως ρότα στη Stavrinoudakis τονίζοντας ότι:

22. (...) La Cour note qu'en droit grec, les parties n'ont la possibilité de prendre réellement connaissance du contenu de l'arrêt de la haute juridiction concernée qu'à partir de la date à laquelle elles peuvent en obtenir copie certifiée (Papachelas c. Grèce [GC], no 31423/96, § 30, CEDH 1999 II). Par conséquent, la mise au net et la certification conforme de l'arrêt est indispensable afin d'entreprendre les démarches éventuellement nécessaires en vue de son exécution. La Cour rappelle, sur ce point, que l'exécution d'un jugement, de quelque juridiction que ce soit, doit être considérée comme faisant partie intégrante du « procès » au sens de l'article 6 (Hornsby c. Grèce, 19 mars 1997, Recueil des arrêts et décisions 1997–II, § 40, et, en dernier lieu, Panagiotis Gikas et Georgios Gikas c. Grèce, no 26914/07, § 34, 2 avril 2009). Partant, le laps de temps nécessaire pour la mise au net et la certification conforme d'un arrêt de la Cour de cassation doit être inclus dans la période à prendre en considération, étant donné qu'en raison de cette particularité de la pratique interne, ce stade est indispensable pour rendre ledit jugement exécutoire et, donc, exécutable pour l'une ou l'autre partie."

Κοντολογίς, η απόφαση λέει ότι δεν είναι δυνατόν να θεωρείται ως dies ad quem η ημερομηνία δημοσίευσης της απόφασης, διότι στην πραγματικότητα κατά την ημερομηνία αυτή ούτε δημοσίευση συντελείται ούτε τίποτα. Ελληνικές πατέντες...

Τα ίδια και τα ίδια με τους αντιρρησίες συνείδησης...

Ποινική καταδίκη αντιρρησία συνείδησης και θρησκευτική ελευθερία
ΕΔΔΑ, Bayatyan v. Armenia, (απόφαση 27.10.2009, προσφυγή no. 23459/03).

Μια που γράψαμε χτες για τη Lautsi, να και μία ακόμα πρόσφατη απόφαση, η οποία όμως μας απογοήτευσε. Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η ποινική καταδίκη του προσφεύγοντος, αντιρρησία συνείδησης, για την άρνησή του να εκπληρώσει τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις δεν ήταν αντίθετη προς το δικαίωμα στη θρησκευτική ελευθερία και, άρα, δεν υπήρχε πρόβλημα με το άρθρο 9 της Σύμβασης. Επιβεβαιώνοντας παλαιότερη και παρωχημένη πλέον νομολογία, το δικαστήριο του Στρασβούργου έκρινε ότι η συγκεκριμένη διάταξη θα πρέπει να ερμηνεύεται υπό το φως του άρθρου 4§3 β) της ΕΣΔΑ. Συνεπώς, η δυνατότητα αναγνώρισης της αντίρρησης συνείδησης και, συνακόλουθα, της μη επιβολής ποινικών κυρώσεων για την άρνηση στράτευσης, ανήκει αποκλειστικά στη διακριτική ευχέρεια κάθε κράτους-μέλους.

Σημειωτέον ότι το ΕΔΔΑ έχει μέχρι τώρα αντιμετωπίσει το ζήτημα της αντίρρησης συνείδησης στο πλαίσιο άλλων άρθρων της Σύμβασης, καταλήγοντας μάλιστα σε παραβιάσεις της τελευταίας. Ενδεικτικά αναφέρω τη Thlimmenos v Greece (2000), όπου διαπιστώθηκε παραβίαση του άρθρου 9 σε συνδυασμό με το άρθρο 14, καθώς ο αποκλεισμός του προσφεύγοντος, αντιρρησία συνείδησης, από την πρόσβαση στο επάγγελμα του ορκωτού λογιστή οφειλόταν στην προηγούμενη καταδίκη του για ανυποταξία. Επίσης, στις Ülke v Turkey (2006) και Tsirlis and Kouloumpas v Greece (1997), το ΕΔΔΑ είχε καταλήξει σε παραβιάσεις των άρθρων 3 και 5 αντίστοιχα, σε περιπτώσεις καταδίκης αντιρρησιών συνείδησης. Άντε, να δούμε μήπως η Bayatyan σταλεί στο Grand Chamber και αποφασίσει επιτέλους το ΕΔΔΑ να εκσυγχρονίσει τη σχετική νομολογία του στο πλαίσιο του άρθρου 9.

Στον σταυρό, στον σταυρό! (quiz: από ποια ταινία είναι η ατάκα;)

Ανάρτηση θρησκευτικού συμβόλου σε σχολική αίθουσα
ΕΔΔΑ, Lautsi v. Italy (απόφαση 3.11.2009, προσφυγή n° 30814/06)

Μετά την καλοκαιρινή Opuz, απόφαση που αφορούσε το εξαιρετικά ενδιαφέρον θέμα της ενδοοικογενειακής βίας στη Νοτιανατολική Τουρκία, το ΕΔΔΑ εκδίδει άλλη μία απόφαση που κάνει ντόρο και ξεσηκώνει τα στίφη των πιστών στην καθολική Ιταλία. Στη Lautsi, λοιπόν, το ΕΔΔΑ θεώρησε ότι η ανάρτηση του θρησκευτικού συμβόλου του σταυρού σε σημείο της σχολικής τάξης, το οποίο δεν θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητο από τα τέκνα της προσφεύγουσας, προσέκρουε στο δικαίωμα της τελευταίας στη μόρφωση των παιδιών της σύμφωνα με τις θρησκευτικές και φιλοσοφικές της πεποιθήσεις. Κατέληξε έτσι σε παραβίαση του άρθρου 2 του πρώτου προσθέτου Πρωτοκόλλου σε συνδυασμό με το άρθρο 9 της Σύμβασης.

Το δικαστήριο του Στρασβούργου υπογράμμισε ότι τα τέκνα της προσφεύγουσας θα μπορούσαν εύλογα να θεωρήσουν ότι η εκπαίδευσή τους λάμβανε χώρα σε περιβάλλον το οποίο χαρακτηριζόταν από την ιδιαίτερη παρουσία μιας συγκεκριμένης θρησκείας. Η ύπαρξη του σταυρού μπορεί να αποτελεί, από τη μία πλευρά, ενθαρρυντικό και θετικό στοιχείο για τους χριστιανούς μαθητές, από την άλλη πλευρά όμως είναι δυνατόν να ενοχλεί τους μαθητές οι οποίοι είτε ανήκουν σε άλλο δόγμα ή θρησκεία είτε είναι άθεοι. Το δικαίωμα να μην πιστεύει κάποιος σε οιαδήποτε θρησκεία (εγγενές στοιχείο της θρησκευτικής ελευθερίας) αφορά και την εφαρμογή πρακτικών ή τη χρήση συμβόλων με θρησκευτικό περιεχόμενο. Το δε κράτος οφείλει να απέχει από την επιβολή ενός συγκεκριμένου θρησκευτικού δόγματος σε χώρους όπου το άτομο βρίσκεται σε σχέση εξάρτησης από το πρώτο. Στο πλαίσιο της δημόσιας εκπαίδευσης, το κράτος έχει την ειδικότερη υποχρέωση τήρησης ουδέτερης στάσης ως προς τα θρησκευτικά ζητήματα. Η δε διεξαγωγή των μαθημάτων, που έχει ως σκοπό την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης του μαθητή, πρέπει να διεξάγεται χωρίς να παρεισφρέει το στοιχείο της θρησκείας.
Με βάση τα ανωτέρω, το ΕΔΔΑ δήλωσε ότι αδυνατούσε να κατανοήσει τον τρόπο με τον οποίο η υποχρεωτική ανάρτηση του σταυρού, ενός συμβόλου που συνδέεται άρρηκτα με τον καθολικισμό, την κυριαρχούσα θρησκεία στην Ιταλία, θα συμβιβαζόταν με την ιδέα του εκπαιδευτικού πλουραλισμού. Η έννοια αυτή είναι εξάλλου απαραίτητη κατά το ΕΔΔΑ για τη διατήρηση μιας «δημοκρατικής κοινωνίας», όπως η έννοια αυτή απορρέει από την Ευρωπαϊκή σύμβαση για τα δικαιώματα του ανθρώπου.

Να σημειώσω την παρέμβαση του Greek Helsinki Monitor στη διαδικασία ενώπιον του ΕΔΔΑ, με χρήσιμες αναφορές στις αρχές που απορρέουν σχετικά με το εξετασθέν ζήτημα από τις δραστηριότητες άλλων διεθνών οργανισμών. Θα ήταν ευκταίο να είχε ήδη κληθεί το ΕΔΔΑ να αποφανθεί πριν από τη Lautsi και σχετικά με ελληνική υπόθεση που θα αφορούσε την ανάρτηση εικόνων είτε σε σχολικές αίθουσες είτε στα ακροατήρια δικαστηρίων. Ας ελπίσουμε ότι αυτό θα γίνει στο μέλλον. Όπως και με τις ταυτότητες, το πρόβλημα, παρά τον συμβολικό του χαρακτήρα, δεν είναι έλασσον. Και αυτό διότι ακριβώς λόγω του συμβολισμού του, αναδεικνύει όλο το πρόβλημα της διαπλοκής του κοσμικού με το θρησκευτικό κράτος στη χώρα μας. Όλοι αυτοί που απαντούν καταφατικά στο ερώτημα εάν πρέπει να αναρτώνται θρησκευτικές εικόνες στις σχολικές τάξεις και στα δικαστήρια, υπερασπίζοντας τις πολιτισμικές παραδόσεις της χώρας μας, είναι απλώς υποκριτές. Διότι το πρόβλημα εδώ φυσικά και δεν είναι οι παραδόσεις, η ταυτότητα του Έθνους και άλλα τέτοια κουραφέξαλα. Είναι, αντιθέτως, η αντιμετώπιση που επιφυλάσσει το κράτος στα μέλη θρησκευτικών μειονοτήτων ή στους άθεους που επίσης διαβιώνουν σε αυτήν τη χώρα μαζί με τη συντριπτική πλειοψηφία των ορθοδόξων, βοήθειά μας. Εάν μας φαίνεται υπερβολική η υποχρέωση εξάλειψης των ορθόδοξων θρησκευτικών συμβόλων από τα σχολεία και τα δικαστήρια, ας αναλογισθούμε πώς πιθανόν θα αισθανόταν ένας χριστιανός ορθόδοξος που θα δικαζόταν για κάποιο πλημμέλημα στο Ιράν με ισλαμικά σύμβολα να κοσμούν την αίθουσα. Πώς θα αισθανόταν ο ίδιος χριστιανός ορθόδοξος, εάν στο Ιράκ η Τροχαία σταματούσε το αυτοκίνητό του σε κάποιο απόμερο σημείο και ο αστυνομικός μπορούσε να γνωρίζει από την ταυτότητά του ελεγχόμενου, το θρήσκευμά του. Φαντάζομαι ο χριστιανούλης θα είχε αρκετές πιθανότητες να γνωρίσει μία άλλη πιο περιπετειώδη πλευρά της ζωής. Τέλος πάντων, το ζήτημα της ανάρτησης των θρησκευτικών συμβόλων της επικρατούσας θρησκείας και γενικότερα κάθε τέτοιου συμβόλου, στα σχολεία, στα δικαστήρια και γενικά στις δημόσιες υπηρεσίες, δεν άπτεται αποκλειστικά της θρησκευτικής ελευθερίας. Αφορά το θεμελιώδες πρόβλημα της ίσης μεταχείρισης των πολιτών από το κράτος.