Ορισμένες σκέψεις για τη «συλλογική μας συνενοχή» σε υποθέσεις βιασμού

Στα τέλη του προηγούμενου μήνα η Ελευθεροτυπία δημοσίευσε ένα ενδιαφέρον άρθρο του Σταύρου Τσακυράκη, αναπληρωτή καθηγητή του Συνταγματικού δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, σχετικά με την αθωωτική απόφαση της ελληνικής δικαιοσύνης σε υπόθεση όπου αλλοδαπή μαθήτρια φερόταν να έχει βιασθεί ομαδικά από συμμαθητές της στο σχολείο της Αμαρύνθου. Ο συντάκτης υπογράμμιζε ότι «πιστεύει το κορίτσι» με βασικό επιχείρημα ότι θα ήταν πολύ δύσκολο για το θύμα καταγγελθέντος βιασμού να αποδείξει, όπως και στη συγκεκριμένη υπόθεση, ότι εν τη απουσία βίας η σεξουαλική επαφή δεν ήταν συναινετική συνεύρεση. Ενδιαφέροντα, επίσης, αντίλογο στην άποψη του Τσακυράκη διάβασα στο blog elawyer.blogspot.com όπου υποστηρίζεται όχι αβάσιμα, ότι μία τέτοια προσέγγιση καταργεί στην ουσία το τεκμήριο αθωότητας στην ποινική δίκη.



Προσωπικά πιστεύω ότι η άποψη του Τσακυράκη είναι αξιοπρόσεκτη και ότι, πέρα από το στενό πλαίσιο της συγκεκριμένης υπόθεσης, μπορεί να γεννήσει γόνιμο προβληματισμό ως προς τους κανόνες που πρέπει να διέπουν την αποδεικτική διαδικασία όταν η ποινική δίκη αφορά βιασμό, ένα αδίκημα, φορτισμένο ιστορικά, και άρα με πολλές ιδιαιτερότητες. Δεν νομίζω ότι το ζήτημα της συγκεκριμένης υπόθεσης είναι εάν οι καλές μαθήτριες κάνουνε παρτούζες και πειραματίζονται με τη σεξουαλικότητά τους, όπως υποστηρίζει, μεταξύ άλλων, ο elawyer. Αυτές είναι παρατηρήσεις περισσότερο κοινωνιολογικού περιεχομένου και το πρόβλημα που θέτει όχι μόνο η συγκεκριμένη υπόθεση αλλά και πολλές άλλες υποθέσεις βιασμού είναι νομικό: ποιες πραγματικές δυνατότητες έχει το θύμα να αποδείξει τον βιασμό του, με τους υφιστάμενους κανόνες ως προς την κατανομή του βάρους απόδειξης, από τη στιγμή που δεν έχει ασκηθεί βία εναντίον του κατά τη σεξουαλική πράξη; Είναι προφανές ότι σε μία τέτοια περίπτωση ο λόγος τους θύματος αντιπαρατίθεται στον λόγο του κατηγορούμενου και ο δικαστής καλείται να διαλέξει. Γιατί πρέπει οπωσδήποτε το επιχείρημα του τελευταίου να υπερισχύει της καταγγελίας της πρώτης; Θα πρέπει δηλαδή το θύμα, οπωσδήποτε, διότι έτσι μας το επιβάλλουν τα κοινωνικά στερεότυπα και ο μισογυνισμός, να φέρει αντίσταση και να κακοποιηθεί κατά τον βιασμό, προκειμένου να μπορεί στη συνέχεια να φέρει ατράνταχτα αποδεικτικά στοιχεία στο δικαστήριο; Ξεχνάμε πόσες σοβαρές μελέτες αποδεικνύουν ότι μεγάλος αριθμός θυμάτων βιασμού δεν φέρουν αντίσταση είτε διότι οι βιαστές ήταν άτομα του περιβάλλοντός τους είτε διότι κατά τον βιασμό τους είχαν πετρώσει από τον φόβο τους και δεν μπορούσαν να βγάλουν τσιμουδιά; Ή και τα δύο;

Να σημειώσω εδώ ότι η υιοθέτηση λιγότερο αυστηρών κριτηρίων για την καταδίκη του κατηγορούμενου σε υπόθεση βιασμού δεν ισοδυναμεί απαραίτητα με ανατροπή του τεκμηρίου αθωότητας. Ο ποινικός δικαστής προβαίνει σε ελεύθερη εκτίμηση των αποδεικτικών μέσων. Θα πρέπει όμως κατά την αξιολόγησή τους να δώσει ιδιαίτερη βαρύτητα στον λόγο του θύματος, το οποίο, όπως σωστά υποστηρίζει ο Τσακυράκης, θα έχει κατά κανόνα ήδη επιδείξει τεράστιο ψυχικό σθένος για να καταγγείλει το περιστατικό, ενώ θα πρέπει στη συνέχεια να περάσει και όλο τον Γολγοθά της αποδεικτικής διαδικασίας στην αίθουσα του δικαστηρίου. Αν μας φοβίζει η προοπτική της απατημένης συντρόφου, η οποία για εκδίκηση καταγγέλλει για βιασμό τον εραστή της, ίσως θα πρέπει να εμπιστευθούμε περισσότερο την κρίση του δικαστή, ο οποίος θα πρέπει να κάνει καλά τη δουλειά του, όπως άλλωστε την εμπιστευόμαστε και στην παρούσα κατάσταση των πραγμάτων.

Να επισημάνω εδώ ότι στις ΗΠΑ, όπου τα ποινικά δικαστήρια εφαρμόζουν ελαστικότερα κριτήρια απόδειξης σε υποθέσεις βιασμού, ισχύει η αρχή της αποδείξεως της ενοχής πέραν πάσης εύλογης αμφιβολίας, κάτι το οποίο δεν είναι απαραίτητο σύμφωνα με το ηπειρωτικό δίκαιο, στο οποίο ανήκει και το ελληνικό. Για να συμβαίνει λοιπόν το πρώτο σε μία έννομη τάξη όπου επιβάλλονται τόσο αυστηρές προϋποθέσεις για την ποινική καταδίκη, δεν μπορεί, κάποιος πολύ σημαντικός λόγος θα υπάρχει. Και αυτός δεν είναι άλλος από την ιδιαιτερότητα του βιασμού, ενός εγκλήματος που συνδέεται άμεσα με την υποβάθμιση της θέσης της γυναίκας εδώ και χιλιάδες χρόνια από τις ανδροκρατούμενες κοινωνίες, την εκμετάλλευσή της που φτάνει ορισμένες φορές μέχρι και τον διασυρμό, ιδιαιτέρως σε ό,τι αφορά το σεξ και εν τέλει, όπως λέει και ο Τσακυράκης, τη δαιμονοποίησή της καθώς από θύμα παρουσιάζεται ως ο θύτης των αφελών αρσενικών.



Ναι, ίσως η συγκεκριμένη υπόθεση δεν ήταν η πιο κατάλληλη, για να επικριθεί μία αθωωτική δικαστική απόφαση σε υπόθεση βιασμού. Δεν μπορώ να το ξέρω αυτό, καθώς ούτε τον φάκελο της υπόθεσης γνωρίζω ούτε βρισκόμουν στην αίθουσα του δικαστηρίου. Ίσως αποτελεί όμως μια καλή αφορμή για να συζητήσουμε τους κανόνες απόδειξης σε δίκες με αυτό το περιεχόμενο. Οι χιλιάδες γυναίκες που, όπως πάλι αποδεικνύουν μελέτες, δεν κατήγγειλαν τον βιασμό τους, καθώς, επειδή δεν ξυλοκοπήθηκαν, ήξεραν ότι θα άκουγαν από την τοπική κοινωνία ότι «πρώτα άνοιξες καλά-καλά τα πόδια σου και μετά θυμήθηκες να διαβάλεις το παλικάρι» είναι τόσο αμελητέα ποσότητα; Και άλλες τόσες που λοιδορήθηκαν στις αίθουσες δικαστηρίων με τη λογική «έλα τώρα που δεν τα΄θελες, αν δεν σου άρεσε, θα είχες αντισταθεί», το δίχως άλλο θα ένιωθαν δικαίωση αν ο ποινικός δικαστής έπαιρνε τοις μετρητοίς τον λόγο τους απέναντι στον λόγο των άλλων, στους οποίους συμπεριλαμβάνονται συνήθως εκτός από τον δράστη, την τοπική κοινωνία και όλοι εμείς οι υπόλοιποι με τα προαιώνια στερεότυπά μας.