Στον σταυρό, στον σταυρό! (quiz: από ποια ταινία είναι η ατάκα;)

Ανάρτηση θρησκευτικού συμβόλου σε σχολική αίθουσα
ΕΔΔΑ, Lautsi v. Italy (απόφαση 3.11.2009, προσφυγή n° 30814/06)

Μετά την καλοκαιρινή Opuz, απόφαση που αφορούσε το εξαιρετικά ενδιαφέρον θέμα της ενδοοικογενειακής βίας στη Νοτιανατολική Τουρκία, το ΕΔΔΑ εκδίδει άλλη μία απόφαση που κάνει ντόρο και ξεσηκώνει τα στίφη των πιστών στην καθολική Ιταλία. Στη Lautsi, λοιπόν, το ΕΔΔΑ θεώρησε ότι η ανάρτηση του θρησκευτικού συμβόλου του σταυρού σε σημείο της σχολικής τάξης, το οποίο δεν θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητο από τα τέκνα της προσφεύγουσας, προσέκρουε στο δικαίωμα της τελευταίας στη μόρφωση των παιδιών της σύμφωνα με τις θρησκευτικές και φιλοσοφικές της πεποιθήσεις. Κατέληξε έτσι σε παραβίαση του άρθρου 2 του πρώτου προσθέτου Πρωτοκόλλου σε συνδυασμό με το άρθρο 9 της Σύμβασης.

Το δικαστήριο του Στρασβούργου υπογράμμισε ότι τα τέκνα της προσφεύγουσας θα μπορούσαν εύλογα να θεωρήσουν ότι η εκπαίδευσή τους λάμβανε χώρα σε περιβάλλον το οποίο χαρακτηριζόταν από την ιδιαίτερη παρουσία μιας συγκεκριμένης θρησκείας. Η ύπαρξη του σταυρού μπορεί να αποτελεί, από τη μία πλευρά, ενθαρρυντικό και θετικό στοιχείο για τους χριστιανούς μαθητές, από την άλλη πλευρά όμως είναι δυνατόν να ενοχλεί τους μαθητές οι οποίοι είτε ανήκουν σε άλλο δόγμα ή θρησκεία είτε είναι άθεοι. Το δικαίωμα να μην πιστεύει κάποιος σε οιαδήποτε θρησκεία (εγγενές στοιχείο της θρησκευτικής ελευθερίας) αφορά και την εφαρμογή πρακτικών ή τη χρήση συμβόλων με θρησκευτικό περιεχόμενο. Το δε κράτος οφείλει να απέχει από την επιβολή ενός συγκεκριμένου θρησκευτικού δόγματος σε χώρους όπου το άτομο βρίσκεται σε σχέση εξάρτησης από το πρώτο. Στο πλαίσιο της δημόσιας εκπαίδευσης, το κράτος έχει την ειδικότερη υποχρέωση τήρησης ουδέτερης στάσης ως προς τα θρησκευτικά ζητήματα. Η δε διεξαγωγή των μαθημάτων, που έχει ως σκοπό την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης του μαθητή, πρέπει να διεξάγεται χωρίς να παρεισφρέει το στοιχείο της θρησκείας.
Με βάση τα ανωτέρω, το ΕΔΔΑ δήλωσε ότι αδυνατούσε να κατανοήσει τον τρόπο με τον οποίο η υποχρεωτική ανάρτηση του σταυρού, ενός συμβόλου που συνδέεται άρρηκτα με τον καθολικισμό, την κυριαρχούσα θρησκεία στην Ιταλία, θα συμβιβαζόταν με την ιδέα του εκπαιδευτικού πλουραλισμού. Η έννοια αυτή είναι εξάλλου απαραίτητη κατά το ΕΔΔΑ για τη διατήρηση μιας «δημοκρατικής κοινωνίας», όπως η έννοια αυτή απορρέει από την Ευρωπαϊκή σύμβαση για τα δικαιώματα του ανθρώπου.

Να σημειώσω την παρέμβαση του Greek Helsinki Monitor στη διαδικασία ενώπιον του ΕΔΔΑ, με χρήσιμες αναφορές στις αρχές που απορρέουν σχετικά με το εξετασθέν ζήτημα από τις δραστηριότητες άλλων διεθνών οργανισμών. Θα ήταν ευκταίο να είχε ήδη κληθεί το ΕΔΔΑ να αποφανθεί πριν από τη Lautsi και σχετικά με ελληνική υπόθεση που θα αφορούσε την ανάρτηση εικόνων είτε σε σχολικές αίθουσες είτε στα ακροατήρια δικαστηρίων. Ας ελπίσουμε ότι αυτό θα γίνει στο μέλλον. Όπως και με τις ταυτότητες, το πρόβλημα, παρά τον συμβολικό του χαρακτήρα, δεν είναι έλασσον. Και αυτό διότι ακριβώς λόγω του συμβολισμού του, αναδεικνύει όλο το πρόβλημα της διαπλοκής του κοσμικού με το θρησκευτικό κράτος στη χώρα μας. Όλοι αυτοί που απαντούν καταφατικά στο ερώτημα εάν πρέπει να αναρτώνται θρησκευτικές εικόνες στις σχολικές τάξεις και στα δικαστήρια, υπερασπίζοντας τις πολιτισμικές παραδόσεις της χώρας μας, είναι απλώς υποκριτές. Διότι το πρόβλημα εδώ φυσικά και δεν είναι οι παραδόσεις, η ταυτότητα του Έθνους και άλλα τέτοια κουραφέξαλα. Είναι, αντιθέτως, η αντιμετώπιση που επιφυλάσσει το κράτος στα μέλη θρησκευτικών μειονοτήτων ή στους άθεους που επίσης διαβιώνουν σε αυτήν τη χώρα μαζί με τη συντριπτική πλειοψηφία των ορθοδόξων, βοήθειά μας. Εάν μας φαίνεται υπερβολική η υποχρέωση εξάλειψης των ορθόδοξων θρησκευτικών συμβόλων από τα σχολεία και τα δικαστήρια, ας αναλογισθούμε πώς πιθανόν θα αισθανόταν ένας χριστιανός ορθόδοξος που θα δικαζόταν για κάποιο πλημμέλημα στο Ιράν με ισλαμικά σύμβολα να κοσμούν την αίθουσα. Πώς θα αισθανόταν ο ίδιος χριστιανός ορθόδοξος, εάν στο Ιράκ η Τροχαία σταματούσε το αυτοκίνητό του σε κάποιο απόμερο σημείο και ο αστυνομικός μπορούσε να γνωρίζει από την ταυτότητά του ελεγχόμενου, το θρήσκευμά του. Φαντάζομαι ο χριστιανούλης θα είχε αρκετές πιθανότητες να γνωρίσει μία άλλη πιο περιπετειώδη πλευρά της ζωής. Τέλος πάντων, το ζήτημα της ανάρτησης των θρησκευτικών συμβόλων της επικρατούσας θρησκείας και γενικότερα κάθε τέτοιου συμβόλου, στα σχολεία, στα δικαστήρια και γενικά στις δημόσιες υπηρεσίες, δεν άπτεται αποκλειστικά της θρησκευτικής ελευθερίας. Αφορά το θεμελιώδες πρόβλημα της ίσης μεταχείρισης των πολιτών από το κράτος.