Περί εύλογης διάρκειας και ΕΔΔΑ- λόγος υποστηρικτικός

Ο Αθ. Αναγνωστόπουλος δημοσιεύει σήμερα ένα ενδιαφέρον και επικριτικό post στο ιστολόγιό του Αναμόρφωση-Συνιστολόγιο σχετικά με την απόφαση του ΕΔΔΑ Zafirov κατά Ελλάδος. Η υπόθεση είχε διαρκέσει στα ελληνικά δικαστήρια τέσσερα χρόνια και επτά μήνες για δύο βαθμούς δικαιοδοσίας. Το ΕΔΔΑ καταδίκασε χθες το ελληνικό κράτος σε χρηματική αποζημίωση 2.500 ευρώ για παραβίαση των άρθρων 6§1 και 13 της ΕΣΔΑ (εγγυήση για εκδίκαση της υπόθεσης σε εύλογο χρόνο και δικαίωμα σε αποτελεσματική προσφυγή).

Σύμφωνα με το Αναμόρφωση-Συνιστολόγιο, υφίσταται νομολογιακό έλλειμμα του ΕΔΔΑ σχετικά με τις υποθέσεις ευλόγου χρόνου για τρεις λόγους. Ο πρώτος ειναι ότι δεν μπορεί το ΕΔΔΑ να καταδικάζει την Ελλάδα για παραβιάσεις ευλόγου χρόνου, όταν και το ίδιο καθυστερεί να εκδικάσει τις υποθέσεις που εκκρεμούν ενώπιόν του.  Όπως υποστηρίζεται, το ΕΔΔΑ δεν έχει το ηθικό κύρος να εκδικάζει αυτές τις υποθέσεις από τη στιγμή που και το ίδιο αργεί να διεκπεραιώσει τις δικές του. Πιστεύω ότι εν μέρει έχει δίκιο ο Αθ. Αναγνωστόπουλος. Είναι αλήθεια ότι λόγω της κατακόρυφης αύξησης των προσφυγών ενώπιον του ΕΔΔΑ (όντως εκκρεμούν αυτή τη στιγμή περί τις 150.000) αυτές διεκπεραιώνονται με πιο αργούς ρυθμούς απ΄ό,τι παλαιότερα. Ωστόσο, το ότι το ΕΔΔΑ συνεχίζει να εκδικάζει αυτές τις προσφυγές δεν ειναι ζήτημα βουλησιαρχίας όπως υποστηρίζει το Αναμόρφωση-Συνιστολόγιο αλλά αρμοδιότητας. Από τη στιγμή που τα κράτη μέλη της ΕΣΔΑ αναγνώρισαν στο ΕΔΔΑ την αρμοδιότητα να εκδικάζει υποθέσεις διάρκειας δικαστικών διαδικασιών, το ίδιο δεν μπορεί να αποστεί αυτής με το επιχείρημα ότι ενίοτε καθυστερεί να τις εκδικάσει. Δεν μπορεί δηλαδή να κάνει αλλιώς και εξετάζει αυτές τις υποθέσεις. Αν είχε τη δυνατότητα, φαντάζομαι ότι θα προτιμούσε να αφοσιωθεί σε σημαντικότερες υποθέσεις που εγείρουν πιο ενδιαφέροντα ζητήματα προστασίας ατομικών δικαιωμάτων. Δεν μπορεί όμως να το κάνει. Παρά ταύτα, φαίνεται ότι το ΕΔΔΑ προσπαθεί στο μέτρο του δυνατού να αξιοποιήσει το ανθρώπινο δυναμικό του με τον πιο αποδοτικό τρόπο. Έτσι, όπως μαθαίνουμε από το site του ΕΔΔΑ, εφαρμόζεται ήδη πολιτική φιλτραρίσματος των υποθέσεων, έτσι ώστε πρώτα να εκδικάζονται οι πιο σημαντικές, αυτές δηλαδή που εγείρουν ζητήματα υπό τα άρθρα 2,3  και 5 της Σύμβασης και μετά παίρνουν σειρά όλες οι άλλες. Δει χρημάτων και προσωπικού μάλλον, αλλά τουλάχιστον το ΕΔΔΑ φαίνεται ότι δεν μένει με σταυρωμένα τα χέρια και προσπαθεί να ανταποκριθεί στις προκλήσεις των καιρών. Όμως τελικά, αν το ίδιο δεν έχει τον προϋπολογισμό που χρειάζεται για να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα, το κρίμα πέφτει βασικά στο ίδιο ή μήπως στα κράτη μέλη που το δημιούργησαν, το τροφοδοτούν μέχρι σκασμού με υποθέσεις και στη συνέχεια δεν ανταποκρίνονται στις οικονομικές τους υποχρεώσεις για να εγγυηθούν την απρόσκοπτη λειτουργία του; Μήπως επίσης δεν φέρουν και τα συμβαλλόμενα κράτη μεγάλη ευθύνη για την έλλειψη αποτελεσματικής συμμόρφωσης με τις αποφάσεις του ΕΔΔΑ, γεγονός που γεννά πολλαπλάσιες παραβιάσεις του ίδιου τύπου και επιβαρύνει το πινάκιό του; Ας πάρουμε π.χ. τη Zafirov. Το ΕΔΔΑ βρήκε για πολλοστή φορά παραβίαση του άρθρου 13, διότι η Ελλάδα δεν έχει ακόμη προβλέψει αποτελεσματική προσφυγή με την οποία ο ενδιαφερόμενος θα μπορεί να παραπονεθεί στα ελληνικά δικαστηρια για παραβίαση του ευλόγου χρόνου. Από τον Απρίλιο του 2003, όταν το ΕΔΔΑ με την απόφαση Konti-Arvaniti κατέληξε για πρώτη φορά σε παραβίαση του άρθρου 13 σε υποθέσεις διάρκειας δικαστικής διαδικασίας, τι έκανε άραγε το ελληνικό κράτος προκειμένου να συμμορφωθεί; Ήμουνα νιος και γέρασα ! Πέρασαν εννέα χρόνια και μόλις προχθές ψηφίστηκε επιτέλους το σχετικό ένδικο βοήθημα για τη διοικητική δίκη. Και ας μη νομίζουμε ότι ο έλληνας νομοθέτης θα έπαιρνε ο ίδιος την πρωτοβουλία αν δεν είχε προηγηθεί η απόφαση πιλότος Vassilios Athanasiou τον Δεκέμβριο του 2010, με την οποία υποχρεώθηκε το ελληνικό κράτος να προβλέψει αποτελεσματική προσφυγή για τη διοικητική δίκη.

Ενδιαφέροντα, και επίσης εν μέρει ορθά, είναι και όσα υποστηρίζει το Αναμόρφωση-Συνιστολόγιο για την αιτιολογία της απόφασης Zafirov την οποία θεωρεί ελλιπή. 270 λέξεις για μια παραβίαση ευλόγου χρόνου;  Θα συμφωνήσω ότι αν δούμε το ζήτημα αποκομμένο από το γενικότερο πλαίσιό του, η αιτιολογία της απόφασης δεν είναι ικανοποιητική. Αναμφισβήτητα, το ΕΔΔΑ θα μπορούσε να έχει εμβαθύνει στο συλλογισμό του, να εξηγήσει για ποιο λόγο οι αναβολές καταλογίζονται στο ελληνικό κράτος, να μας πει δυο λόγια παραπάνω για τη δικονομική συμπεριφορά του προσφεύγοντα, για τον φόρτο εργασίας του Έλληνα ποινικού δικαστή κλπ. κλπ. Μία λεπτομέρεια ωστόσο νομίζω ότι ίσως εκφεύγει της προσοχής του κυρίου Αναγνωστόπουλου. Η συγκεκριμένη υπόθεση, όπως και κάθε υπόθεση πλέον που αφορά ζήτημα διάρκειας διαδικασίας εξετάσθηκε από τριμελή επιτροπή του ΕΔΔΑ (Committee). Σύμφωνα με το 14^ο Πρωτόκολλο, το οποίο υπέγραψε και το ελληνικό κράτος, από τον Ιούνιο του 2010 και μετά στις τριμελείς επιτροπές του ΕΔΔΑ υπάγονται πλέον όλες οι υποθέσεις όπου υφίσταται παγιωμένη νομολογία (well established case law). Το ΕΔΔΑ έχει δηλαδή εξετάσει επανειλημμένως στο παρελθόν παρόμοια ζητήματα και έχει καταλήξει σε παραβιάσεις της Σύμβασης. Οι υποθέσεις διάρκειας διαδικασίας είναι οι κατεξοχήν περιπτώσεις που υπάγονται πλέον στην αρμοδιότητα των τριμελών επιτροπών. Είναι προφανές ότι σε αυτές τις υποθέσεις, η αιτιολογία του ΕΔΔΑ ειναι πολύ πιο συνοπτική απ΄ό,τι σε αυτές που εισάγονται στο επταμελές Τμήμα. Εξ άλλου, εάν το ελληνικό δημόσιο επιθυμούσε στη Zafirov να επιχειρηματολογήσει σχετικά με την πιθανώς παρελκυστική πολιτική του προσφεύγοντα κατά τη διάρκεια της διαδικασίας είχε κάθε δικαίωμα. Απ΄ό,τι παρατηρώ ωστόσο, στις §§11 και 18 της απόφασης, το ελληνικό κράτος δεν προέβαλε κάποιο ειδικότερο επιχείρημα. Στην ουσία συνομολόγησε την ευθύνη του για την καθυστέρηση της δίκης.

Τρίτον, το ΕΔΔΑ αναμφισβήτητα δεν μπορεί να έχει την επαφή με την ελληνική νομική πραγματικότητα, την οποία έχει ο εθνικός δικαστής. Επίσης, μπορεί να είναι όντως αφελές (α, ρε κουτόφραγκοι!), όπως υποστηρίζει το Αναμόρφωση-Συνιστολόγιο και να τρώει τα βλακώδη επιχειρήματα του Zafirov σχετικά με τις αναβολές στη διαδικασία. Ειναι ωραία η φανταστική ιστορία με τον διερμηνέα που παραθέτει ο Αθ. Αναγνωστόπουλος και μπορεί, στην πραγματικότητα, να συνέβη και έτσι. Πάντως, επειδή είναι χρήσιμο να διατηρούμε μια αντικειμενική βάση συζήτησης, όλα αυτά που διηγείται δεν απορρέουν από κανένα σημείο των πραγματικών περιστατικών. Τι να κάνει λοιπόν το χαζούλι το ΕΔΔΑ, επειδή ο Zafirov είναι ναρκέμπορας, όπως λέει χαρακτηριστικα το Αναμόρφωση, και κυκλοφορούσε με το ζαμπόν μέσα στο μπουφάν; Θα έπρεπε να θεωρηθεί ότι, όπως και να΄χει, στην περίπτωσή του κάποιο λάκκο είχε η φάβα με τις αναβολές του; 

Και δεν  θα άλλαζε τίποτα, όπως υποστηρίζεται, εάν είχε προσδιοριστεί η έφεσή του πιο σύντομα; Προσωπικά, νομίζω ότι θα άλλαζαν πολλά. Ναι, η περίπτωση του αλλοδαπού  ναρκέμπορα με το ζαμπόν στο μπουφάν δεν είναι καθόλου συμπαθητική. Όμως, στα νομικά και ιδιαίτερα στο πεδίο της προστασίας των ατομικών δικαιωματων δεν υπάρχει, κατά την ταπεινή μου γνώμη, χειρότερο πράγμα από το να παρασυρόμαστε από τα συμπαθή ή αντιπαθητικά χαρακτηριστικά της υπόθεσης και του προσφεύγοντος. Ίσως, λοιπόν, σε κάποια άλλη υπόθεση με την πιο σύντομη κατ΄έφεση δικάσιμο, ο προσφεύγων, ήδη στα σίδερα, θα αθωωνόταν πιο γρήγορα και θα έβγαινε μια ώρα αρχύτερα από τη φυλακή να πάει να δει την αγαπημένη του και την οικογένειά του. Και πέρασαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα. Είναι λίγο αυτό;

Αλλά και ο ναρκέμπορας που θα άκουγε τα δεκατέσσερα χρόνια κάθειρξη πιο σύντομα είχε, σύμφωνα με το άρθρο 1 της ΕΣΔΑ, και αυτός δικαίωμα σε πιο σύντομη κατ΄έφεση δίκη. Τι να κάνουμε; Είναι και αυτό ένα από τα κακά της ΕΣΔΑ και του ΕΔΔΑ. Προστατεύει και τον αστυνόμο και τον λωποδύτη. Και τον βλάκα και τον έξυπνο.  Και τον ναρκέμπορα και το πρεζόνι. Και το θύμα και τον θύτη. Έχουν, βλέπετε, όλοι αυτοί το άτιμο κοινό χαρακτηριστικό ότι είναι άνθρωποι.

Όντως, τα πράγματα δεν είναι πάντα όπως φαίνονται.

Καλή ιδέα για την αποτελεσματική εφαρμογή της ΕΣΔΑ!

Η τουρκική εφημερίδα Zaman φιλοξενεί άρθρο στο οποίο αναφέρεται ότι λόγω του αυξημένου αριθμού παραβιάσεων της ΕΣΔΑ το 2011 από τη γείτονα χώρα, η πολιτική ηγεσία θα λάβει μέτρα. Ένα από αυτά πιθανόν θα είναι η λήψη υπ΄όψιν από το Συμβούλιο προαγωγών δικαστών της σωστής εφαρμογής της ΕΣΔΑ από τους δικαστικούς λειτουργούς. Έτσι, στην περίπτωση που δικαστής ή εισαγγελέας προβαίνει σε κρίση της διαφοράς χωρίς να λαμβάνει υπ΄όψιν του τη σχετική νομολογία του ΕΔΔΑ, αυτό θα είναι στοιχείο επιβαρυντικό κατά την κρίση του από το προαναφερθέν όργανο. Δεν είναι και άσχημη ιδέα. Μήπως πρέπει να τη σκεφτούμε και για τα καθ΄ημάς; Λίγα προβληματάκια βλέπω βέβαια στην εφαρμογή της. Πώς δηλαδή θα κρίνεται ότι ο δικαστής δεν ακολούθησε τη νομολογία του ΕΔΔΑ;  Λες και αυτή είναι πάντοτε ξεκάθαρη, για να ξέρει ο δύσμοιρος εθνικός δικαστής τι να κάνει! Άσε που οι δικοί μας δικαστές αναμασούν την καραμέλα ότι είναι υποχρεωμένοι σε εφαρμογή του Συντάγματος και όχι της ΕΣΔΑ. Έτσι, έτσι, σαν να ζούμε αποκλεισμένοι στο χωριουδάκι μας. Φαντάζομαι τι έχει να γίνει έτσι και κατέβει το υπουργείο Δικαοσύνης με ανάλογη πρόταση. Ε, ρε γλέντια!

Φιλμάκι

Ένα ενδιαφέρον φιλμάκι για τα 60 χρόνια της ΕΣΔΑ, το οποίο δεν είχε υποπέσει έγκαιρα στην αντίληψή μου. Στην αρχή του φιλμ φαίνεται και το παλιό κτήριο του δικαστηρίου.

Το πλοίο θα σαλπάρει (στη μέση του πελάγους) για λιμάνια ξένα (και συγκεκριμένα για την όμορφη Λιβύη, επαναπροωθώντας τους δύστυχους μετανάστες) Hirsi Jamaa and Others v. Italy, ΕΔΔΑ, GC, 23.2.2012

Την προηγούμενη Τρίτη, το Τμήμα ευρείας σύνθεσης του ΕΔΔΑ εξέδωσε μια σημαντική απόφαση, από αυτές που επιβεβαιώνουν τη σημασία αυτού του δικαστηρίου στην ευρωπαϊκή έννομη τάξη. Η υπόθεση αφορά το ακανθώδες ζήτημα της σύλληψης αλλοδαπών απο τις ιταλικές αρχές στην ανοιχτή θάλασσα και την άμεση επαναπροώθησή τους στη Λιβύη, βάσει διακρατικής συμφωνίας που ειχε συνάψει η Ιταλία με τη Λιβύη. Το ενδιαφέρον της απόφασης εντοπίζεται τόσο στα νομικά προβλήματα στα οποία το ΕΔΔΑ κλήθηκε για πρώτη φορά να απαντήσει όσο και στις επιπτώσεις της στις πολιτικές διαχείρισης από τα ευρωπαϊκά κράτη των μεταναστευτικών κυμάτων, τα οποία βρίσκουν ολοένα και περισσότερο πρόσβαση στην Ευρώπη μέσω της θαλάσσιας οδού.

Τον Μάιο του 2009 μια ομάδα διακοσίων ατόμων, κυρίως από τη Σομαλία και την Ερυθραία (όχι τη Νέα Ερυθραία), επιβιβάσθηκαν σε ένα πλοιάριο προκειμένου να περάσουν από τη Λιβύη στις ιταλικές ακτές. Για κακή τους τύχη, στα ανοιχτά της νήσου Λαμπεντούζα το σαπιοκάραβο έγινε αντιληπτό από το ιταλικό Λιμενικό. Βάσει συμφωνιών που είχε συνάψει η Ιταλία με τη Λιβύη ανάμεσα στο 2007 και 2009, οι ιταλικές αρχές επιβίβασαν τους μετανάστες στο σκάφος τους και, ώσπου να πεις «κύμινο», τους μετέφεραν στην Τρίπολη όπου και τους έκαναν δωράκι στην αστυνομία του Καντάφι. Ενώπιον του ΕΔΔΑ, οι προσφεύγοντες προέβαλαν ότι αυτή η πρακτική των ιταλικών αρχών ήταν αντίθετη με το άρθρο 3 της ΕΣΔΑ, διότι επαναπροωθώντας τους ως πακέτο στη Λιβύη οι ιταλικές αρχές τούς είχαν εκθέσει στον κίνδυνο βασανιστηρίων και εξευτελιστικής μεταχείρισης. Σημειωτέον ότι δύο από τους προσφεύγοντες απεβίωσαν, υπό άγνωστες συνθήκες, μετά τη μεταφορά τους στη φιλόξενη Λιβύη.

Το πρώτο ενδιαφέρον ζήτημα που εγείρει η Hirsi είναι η χωρική εφαρμογή της Σύμβασης. Γιατί να είναι υπεύθυνες οι ιταλικές αρχές, αφού η συλληψη των μεταναστών είχε λάβει χώρα στην ανοιχτή θάλασσα, εκτός δηλαδή της ιταλικής επικράτειας; Εφαρμόζοντας την πρόσφατη νομολογία Al-Skeini και Al-Jedda v. UK (2011) το ΕΔΔΑ τόνισε ότι, αν και οι ιταλικές αρχές βρίσκονταν εκτός ιταλικού εδάφους, είχαν ασκήσει έλεγχο και εξουσία στους προσφεύγοντες και άρα οι επίδικες πράξεις έπρεπε να τους καταλογιστούν. Το ωραίο είναι ότι ενώπιον του ΕΔΔΑ η Ιταλία υποστήριξε πως σκοπός της επιχείρησης δεν ήταν να μπουζουριάσουν τους προσφεύγοντες αλλά να τους διασώσουν! Το ΕΔΔΑ δεν έφαγε την προσποίηση και απάντησε ότι σύμφωνα με το δίκαιο της θάλασσας, το σκάφος που βρίσκεται σε ανοιχτή θαλασσα υπόκειται στο δίκαιο του κράτους του οποίου φέρει τη σημαία. Συνεπώς, από τη στιγμή που οι προσφέυγοντες βρίσκονταν στο σκάφος του ιταλικού λιμενικού, την ευθύνη για την τύχη τους και, συνακόλουθα, την ευθύνη ως προς το σεβασμό της ΕΣΔΑ έφερε de facto και de jure η Ιταλία. Το βασικό ενδιαφέρον αυτού του συλλογισμού είναι ότι, στο πλαίσιο της συγκεκριμένης υπόθεσης το ΕΔΔΑ καταλήγει και σε εφαρμογή του άρθρου 4 του 4ου Προσθέτου Πρωτοκόλλου, διάταξης που απαγορεύει τις μαζικές απελάσεις. Το Τμήμα ευρείας σύνθεσης θεώρησε για πρώτη φορά ότι η εξωεδαφική (extraterritorial) eφαρμογή της Σύμβασης περιλαμβάνει και την προαναφερθείσα διάταξη. Για να το κάνει αυτό προέβη σε ιστορική και τελολογική ερμηνεία του άρθρου 4 του 4ου Πρωτοκόλλου και, γεγονός αξιοσημείωτο, ενεργοποίησε την ερμηνεία της Σύμβασης ως "ζωντανού κειμένου". Το ΕΔΔΑ αναφέρθηκε στη σημερινή πραγματικότητα της μετανάστευσης, υπογραμμίζοντας ότι ένα σημαντικό τμήμα των μεταναστών επιχειρούν να εισέλθουν στην Ευρώπη μέσω θαλασσίων οδών. Αν λοιπόν η απαγόρευση μαζικών απελάσεων περιοριζόταν σε αυτές που συντελούνται αποκλειστικά από την επικράτεια του εγκαλούμενου κράτους, τότε θα βρισκόταν αυτομάτως εκτός του πεδίου εφαρμογής αυτής της διάταξης ένα σημαντικό κομμάτι μεταναστευτικής δραστηριότητας (και άρα αντίθετων με τη Σύμβαση ενεργειών των κρατών) που συντελείται στην ανοιχτή θάλασσα. Με άλλα λόγια, το ΕΔΔΑ θεώρησε ότι δεν είναι ανεκτή ερμηνεία της Σύμβασης, η οποία θα επιτρέπει στα κράτη μέλη να παρακάμπτουν τον σκοπό του άρθρου 4 του 4ου Πρωτοκόλλου και να νίπτουν δήθεν τας χείρας τους, επειδή η μαζική επαναπροώθηση των αλλοδαπών θα συντελείται σε ένα ιδιότυπο no man's land. Η σκέψη αυτή του Τμήματος ευρείας σύνθεσης στην §177 της απόφασης είναι πολύ σημαντική και, κατά την ταπεινή γνώμη του γράφοντος, αποτελεί και τη βασική συμβολή της Hirsi.

Η διαπίστωση παραβίασης του άρθρου 3 της Σύμβασης συνοδεύεται επίσης από ενδιαφέρουσες σκέψεις. Το ΕΔΔΑ τόνισε ότι, δεδομένης της τραγικής κατάστασης στη Λιβύη ως προς την προστασία των ατομικών δικαιωμάτων (ευρύχωρες φυλακές με δορυφορική τηλεόραση, σάουνες και σπέσιαλ περιποίηση από την προσωπική φρουρά του Καντάφι), οι ιταλικές αρχές όφειλαν να επιδείξουν ιδιαίτερη επιμέλεια ως προς τη μεταχείριση των προσφευγόντων. Έτσι, το επιχείρημα του ιταλικού κράτους ότι οι προσφεύγοντες δεν απέδειξαν ενώπιον του ΕΔΔΑ τι ακριβώς μεταχειρίση τους επιφυλασσόταν στη Λιβυη δεν έγινε δεκτό. Κατά το Τμήμα ευρειας σύνθεσης, οι ίδιες οι ιταλικές αρχές έπρεπε να λάβουν υπ΄όψη τους τη συστηματική παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Λιβύη και να ενδιαφερθούν για την πιθανή αίτηση από τους προσφεύγοντες για χορήγηση ασύλου. Παρατηρούμε δηλαδή ότι κατά κάποιον τρόπο το ΕΔΔΑ μεταστρεφει στο σημείο αυτό το βάρος απόδειξης και το μεταφέρει στο εγκαλούμενο κράτος. Επίσης, οι ιταλικές αρχές έφεραν την ευθύνη για την πιθανή απέλαση των προσφευγόντων στη Σομαλία και την Ερυθραία, όπου ήταν λίαν πιθανό οι ίδιοι να γίνουν αντικείμενο απάνθρωπης μεταχείρισης. Σημειώνουμε εδώ ότι με τον τρόπο αυτό η προστασία του άρθρου 3 καλυπτει όχι μόνο την πιθανή κατάσταση των προσφευγόντων στον άμεσο προορισμό της επαναπροώθησης, δηλαδή τη Λιβύη, αλλά και τον επόμενο προορισμό τους, δηλαδή τα τρίτα κράτη της Σομαλίας και Ερυθραίας. Σημαντικό επίσης είναι ότι η απόφαση του Τμήματος ευρείας σύνθεσης ήταν ομόφωνη.

Ενδιαφέρον άρθρο για ομοφοβικό λόγο

To αγγλικό website The Commentator δημοσίευσε ένα ενδιαφέρον άρθρο για τον ομοφοβικό λόγο και την πρόσφατη απόφαση Vejdeland του ΕΔΔΑ.

Pina

Ένα ωραίο τραγούδι που άκουσα χθες στην ταινία Pina: The here and after του Jun Miyake

Ελευθερία του τύπου v. Τιμής και υπόληψης διασημοτήτων : Σημειώσατε 1 (για την ώρα) Axel Springer AG c. Allemagne [GC], no 39954/08, 7.2.2012/ Von Hannover c. Allemagne (no 2) [GC], nos 40660/08 et 60641/08, 7.2.2012

Η πιο πρόσφατη σοδειά αποφάσεων του Grand Chamber του ΕΔΔΑ έχει στο μενού ελευθερία της έκφρασης, μίντια, τιμή και υπόληψη διασημοτήτων. Μιαμ, μιαμ ! Τη θυμάστε την πρώτη απόφαση Von Hannover, με την Καρολίνα του Μονακό να διαμαρτύρεται διότι τη φωτογράφιζαν με το αίσθημα σε εστιατόρια και παραλίες; Ε, οι δύο αποφάσεις του GC

είναι το sequel της ίδιας προβληματικής. Η ελευθερία του Τύπου κερδίζει στα σημεία αλλά, κατά τη γνώμη του blog, δεν θα πρέπει να κάνουν και πάρτυ τα ΜΜΕ καθώς η νίκη είναι στα σημεία.

 Στην πρώτη υπόθεση, την Axel Springer (τη μαμά εταιρεία της εφημερίδας Bild, που γράφει τελευταία τόσο ωραία πράγματα για τη χώρα μας), η εφημερίδα δημοσίευσε πρωτοσέλιδο άρθρο στο οποίο περιγραφόταν η σύλληψη ενός διάσημου ηθοποιού για κατοχή κοκαΐνης. Ο καλλιτέχνης προσέφυγε στα γερμανικά δικαστήρια και πέτυχε την έκδοση διαταγής με την οποία απαγορευόταν η αναδημοσίευση του συγκεκριμένου άρθρου. Όταν στη συνέχεια ο ηθοποιός καταδικάστηκε για κατοχή ναρκωτικών σε χρηματικό πρόστιμο, πέτυχε πάλι την έκδοση δικαστικής διαταγής με την οποία απαγορευόταν η δημοσίευση αυτής της είδησης. Στη Von Hannover, μία φωτογραφία της Καρολίνας να περπατάει στα χιόνια με τον σύζυγό της Ερνέστο Αύγουστο δημοσιεύθηκε σε γερμανικά περιοδικά συνοδεύοντας άρθρο που αφορούσε την άσχημη κατάσταση της υγείας του Ρενιέ. Η Καρολίνα είχε προηγουμένως ζητήσει από τα δικαστήρια να απαγορεύσουν τη δημοσίευση αλλά αυτά θεώρησαν ότι η φωτό σχετιζόταν λίγο ως πολύ με θέμα γενικότερου ενδιαφέροντος που ήταν η υγεία του μπαμπάκα της Καρολίνας.

Το ωραίο με τις δύο υποθέσεις είναι ότι αφορούν το ίδιο νομικό ζήτημα, δηλαδή τη σχέση της ελευθερίας της έκφρασης με την προστασία της ιδιωτικότητας διασημοτήτων. Η κάθε μια υπόθεση αντιμετωπίζει όμως το ζήτημα από διαφορετική οπτική γωνία. Στην Axel Springer, η προσφεύγουσα παραπονιόταν για παραβίαση του άρθρου 10, δηλαδή της ελευθερίας του Τύπου ενώ στη δεύτερη η Καρολίνα προέβαλε ότι ειχε παραβιαστεί το άρθρο 8 και, ειδικότερα, το δικαίωμα προστασίας της ιδιωτικής ζωής. Λοιπόν, το πρώτο καλό νέο είναι ότι το Grand Chamber αποφάσισε να συμπεριφερθεί ως Grand Chamber και να εξηγήσει, βασιζόμενο στην πρότερη νομολογία του, βάσει ποιών στοιχείων προβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις στη στάθμιση ανάμεσα στα δυο συγκρουόμενα δικαιώματα. Τα στοιχεία αυτά είναι πέντε, δηλαδή α) η συμβολή του δημοσιεύματος σε συζήτηση γενικότερου ενδιαφέροντος β) η αναγνωρισιμότητα του προσώπου που αποτελεί το αντικείμενο του άρθρου γ) η γενικότερη συμπεριφορά του προσώπου και η τυχόν προηγούμενη κυκλοφορία της είδησης σε άλλη δημοσίευση δ) το περιεχόμενο, η μορφή της δημοσίευσης καθώς και οι συνέπειες της τελευταίας και ε) οι περιστάσεις λήψης των φωτογραφιών. Παρατηρούμε λοιπόν ότι το επιτρεπτό δημοσίευσης φωτογραφιών σε περιπτώσεις όπως οι οι συγκεκριμένες καθορίζεται μέσα από πολλαπλά φίλτρα που θέτει το ΕΔΔΑ.

Στην πρώτη υπόθεση, το ΕΔΔΑ θεώρησε ότι η κοκίτσα του ηθοποιού και η καταδίκη του ήγειραν λιγουλάκι ζήτημα γενικότερου ενδιαφέροντος και ότι, γενικότερα, η εφημερίδα δεν είχε κακή πρόθεση κατά τη δημοσίευση, δηλαδή δεν αποσκοπούσε στο ξεκατίνιασμα του ηθοποιού αλλά στην ενημέρωση του κοινού. Έτσι, παρά το γεγονός ότι αναφέρθηκε στη σύλληψη και την καταδίκη, δεν επεκτάθηκε και σε γαργαλιστικές λεπτομέρειες από τη ζωή του προσφεύγοντος. Παραβίαση του άρθρου 10.

Στη δεύτερη υπόθεση, το GC παρατήρησε ότι τα γερμανικά δικαστήρια ήταν σωστά και όμορφα και προέβησαν σε ενδελεχές ζύγισμα των συγκρουόμενων δικαιωμάτων. Η επίμαχη φωτογραφία αφορούσε μεν ιδιωτικές στιγμές στο χιόνι, ωστόσο συνέβαλε κατά κάποιον τρόπο σε ένα δημόσιο διάλογο, καθώς σχετιζόταν με ένα «γεγονός της σύγχρονης ιστορίας» την κατάσταση του Ρενιέ. Δηλαδή, το άρθρο υπονοούσε ότι ενώ ο Rενιέ πέθαινε, η Καρολίνα το είχε ρίξει στις διακοπές. Επίσης, ο χώρος λήψης της φωτογραφίας ήταν δημόσιος (καταμεσής δρομου, στο ειδυλλιακό Σεν Μόριτς) και απεικονίζονταν σε αυτή δημόσια πρόσωπα. Σε αυτό το σημείο  να σημειώσουμε ότι το ΕΔΔΑ παρατήρησε ότι τα γερμανικά δικαστήρια είχαν εξετάσει το θέμα βάσει των νομολογιακών του αρχών, στοιχείο που το ικανοποίησε ιδιαίτερα. Αυτό είναι ένα πρόσφατο trend στη νομολογία (βλ. σχετικά και την επίσης πρόσφατη Mork v. Germany). Συμβουλή λοιπόν προς τα αγαπημένα μας ανώτατα δικαστήρια. Αν θέλετε να περνάτε χωρίς άγχος και καούρες τον σκόπελο του ΕΔΔΑ, βάζετε στις αποφάσεις σας και καμιά αναφορά στα νομολογιακά του κριτήρια. Κάνε το καλό και ρίξτο στο γιαλό. Και πού ξέρεις; Μπορεί και να σου κάτσει...

Με τις δύο αυτές αποφάσεις το GC λέει στην ουσία ότι το γεγονός πως τα επίμαχα άρθρα ή φωτογραφίες δημοσιεύονται από κουτσομπολίστικα περιοδικά, δεν σημαίνει ότι η ελευθερία του Τύπου πάει περίπατο. Εφόσον υπάρχει ένα είδος χαλαρού συνδέσμου με την επικαιρότητα και με ζήτημα δημοσίου ενδιαφέροντος, είναι πιθανό η πλάστιγγα να γείρει υπέρ της ελευθερίας του Τύπου. Φαντάζομαι βέβαια ότι μικρή αξία έχουν οι αποφάσεις αυτές για τα ελληνικά κουτσομπολίστικα περιοδικά, στα οποία βλέπουμε πάντα τις ίδιες και τους ίδιους να ακκίζονται ή να κοιτάνε έκπληκτοι τον φακό του φωτογράφου ("μα καλά πού με ξετρύπωσε εδώ πέρα με το αίσθημα;"), ενώ στην πραγματικότητα πάντοτε το κλικ ακούγεται με την άδεια τους.

Ο συνήγορος του τρομοκράτη

Την περασμένη Παρασκευή, 17 Φεβρουαρίου, το γαλλικό Συνταγματικό δικαστήριο (Conseil constitutionnel) έκρινε ως αντισυνταγματική διάταξη νόμου, ο οποίος αφορά την προσαγωγή υπόπτων για τρομοκρατικές πράξεις. Σύμφωνα με τη διάταξη αυτή, τα αστυνομικά όργανα είχαν τη δυνατότητα να ζητήσουν από τον ανακριτή να απαλλάξει από τα καθήκοντά του τον συνήγορο του υπόπτου και να διορίσει ex officio νέο ο ίδιος. Ο γαλλικός νόμος είχε ως πηγή έμπνευσης τον ισπανικό αντιτρομοκρατικό νόμο, που αποσκοπούσε να αντιμετωπίσει το φαινόμενο των τρομοκρατών της ΕΤΑ, τους οποίους εκπροσωπούσαν συνήγοροι ύποπτοι και οι ίδιοι για τρομοκρατική δράση. Το Conseil constitutionnel στάθηκε ιδιαίτερα στη σημασία του δικαιώματος επιλογής συνηγόρου, όπως κατοχυρώνεται από το άρθρο 6§3 της ΕΣΔΑ.

Tarkovsky Quartet

Άλλος ένας δίσκος από την ECM, στον οποίο, ομολογώ, έπεσα εντελώς κατά τύχη. Ο δίσκος κλείνει την τριλογία-αφιέρωμα του François Couturier στον Tarkovsky. Οι δύο προηγούμενοι δίσκοι, τους οποίους επίσης αξίζει να ακούσετε, είναι οι Nostalghia- Song for Tarkovsky και Un jour si blanc. Είναι ενδιαφέρον ότι, ενώ οι προηγούμενοι δίσκοι εμπνέονται ευθέως από τις ίδιες τις ταινίες του Ρώσου σκηνοθέτη, στο Tarkovsky Quartet ανιχνεύουμε την αίσθηση, την ατμόσφαιρα των ταινιών του, η οποία επιτρέπει στο κουαρτέτο (πιάνο, σαξόφωνο, βιολοντσέλο και μελαγχολικό ακορντεόν) να επισκεφθεί άλλα μουσικά, και όχι μόνο, έργα. Έτσι, οι τίτλοι των κομματιών κάνουν ευθείες αναφορές σε έργα του Τόμας Μαν, του Ρομπέρ Μπρεσόν και του Σοστακόβιτς. Ιδιαίτερα μου άρεσε το A celui qui a vu l'ange, φράση που είναι και η επιγραφή στον τάφο του μεγάλου σκηνοθέτη. Σημειωτέον ότι και η φωτογραφία στο εξώφυλλο του cd έχει ληφθεί από τον ίδιο τον Tarkovsky στον περίβολο της εξοχικής του κατοικίας.

Βιντεάκι για την ΕΣΔΑ στα ελληνικά

Το ΕΔΔΑ ανέβασε στο youtube το βιντεάκι σχετικά με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση, στα ελληνικά. Μπορείτε να το δείτε εδώ. Δεν είναι κι άσχημο.

Να σεβαστεί κανείς ή να μη σεβαστεί (τις αποφάσεις του ΕΔΔΑ);

Οι Βρετανοί έχουν σαλτάρει εντελώς τελευταία με το Ευρωπαϊκό δικαστήριο δικαιωμάτων του ανθρώπου. Όσο αυτό έβγαζε αποφάσεις καταδικάζοντας παρακατιανές χώρες, όπως Τουρκία, Ρωσία, άντε και Ελλάδα, για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ήταν καλά. Όταν οι καταδίκες αφορούν τους ίδιους, στυλώνουν τα πόδια, διότι αυτοί δεν είναι όπως οι υπόλοιποι. Έχουν δικαιοσύνη, όχι σαχλαμάρες. Εντάξει, για να μην υπερβάλλουμε, δεν νομίζω ότι μπορεί να συγκριθεί η ποιότητα του δικαιοδοτικού συστήματος της Μ. Βρετανίας με τη Ρωσία ή την Ελλάδα, αλλά λίγο λιγότερο τουπέ δεν βλάπτει.

Δεν ξέρω γιατί, αλλά αυτή η υπόθεση με τον Abu Qatada πολύ μου αρέσει. Ο τύπος, μουσουλμάνος κληρικός, από τους φανατικούς μπλεγμένος και στην 9/11, βρισκόταν υπό έκδοση από τη Μ. Βρετανία στην Ιορδανία. Είχε καταδικασθεί in absentia στην Ιορδανία για συμμετοχή σε τρομοκρατικές πράξεις. Οι αρχές της Ιορδανίας ζητούσαν διακαώς την έκδοσή του, για να δικασθεί εκ νέου για τρομοκρατικές πράξεις. Το ΕΔΔΑ όμως στα μέσα Ιανουαρίου απαγόρευσε την έκδοσή του. Θεώρησε, για πρώτη φορά στη νομολογία του, ότι ο προσφεύγων διέτρεχε τον κίνδυνο να καταδικασθεί βάσει μαρτυρικών καταθέσεων που θα είχαν ληφθεί μέσω βασανιστηρίων από τις ιορδανικές αρχές. Κάτι τέτοιο θα παραβίαζε το άρθρο 6 της ΕΣΔΑ.

Στη Μ. Βρετανία έχει γίνει χαμός με την Abu Qatada. Επειδή είναι της μόδας να τα βάζουν με το ΕΔΔΑ, έχουν ξεσηκωθεί αρκετοί, συμπεριλαμβανομένων κοκορόμυαλων πολιτικών, και λένε ότι δεν νομιμοποιείται το ΕΔΔΑ να υπαγορεύει στη Μ. Βρετανία, τη χώρα όπου ο ήλιος δεν δύει ποτέ, ποιον βρωμοτρομοκράτη μπορεί να ξαποστέλνει και ποιον όχι στις μπας κλας χώρες του τρίτου κόσμου.  Για να καταλάβετε, μέχρι και εφημερίδες, όπως η έγκριτη Sun, κάνουν δημοσκόπηση για να δουν πόσοι συμφωνούν να αψηφήσει η Μ. Βρετανία την απόφασει του ΕΔΔΑ και να στείλει τον παλαβό ιμάμη από κει που ήρθε. Άλλες βέβαια πιο σοβαρές φωνές επισημαίνουν ότι κάτι τέτοιο θα είχε επιπτώσεις στο προφίλ της Μ. Βρετανίας, ως χώρας που σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος δικαίου και υποτίθεται ότι συμμορφώνεται με τις αποφάσεις τις διεθνούς δικαιοσύνης. Το BBC είχε χθες ένα ενδιαφέρον άρθρο σχετικά.
Και άλλο ένα ενδιαφέρον άρθρο στο NewStatesman.
Προβλέπω μεγάλες πλάκες με τον Abu Qatada. Και είναι και ομορφάντρας!

Abu Qatada

Μετά την απόφαση του ΕΔΔΑ, οι Βρετανοί αναγκάστηκαν να βγάλουν τον Abu Qatada από τη φυλακή και είναι πάλι έξαλλοι με το Στρασβούργο!

http://www.bbc.co.uk/news/uk-17027993

Ομοφοβικός λόγος: Στα δύσκολα της ελευθερίας της έκφρασης, το ΕΔΔΑ σκοντάφτει Vejdeland and Others v. Sweden, 9.2.2012

Τα ζητήματα σχετικά με την ελευθερία της έκφρασης δεν είναι εύκολα, ιδιαίτερα όταν η νομολογία ενός δικαστηρίου δεν προσφέρει επαρκείς εξηγήσεις, δηλαδή μία καλοδουλεμένη θεωρητική βάση, σχετικά με τους λόγους προστασίας του συγκεκριμένου δικαιώματος. Η απόφαση Vejdeland είναι ενδεικτική της σύγχυσης στην οποία έχει περιέλθει το Ευρωπαϊκό δικαστήριο δικαιωμάτων του ανθρώπου ως προς την έκταση προστασίας ακραίας μορφής λόγου.

Οι προσφεύγοντες καταδικάσθηκαν από τα σουηδικά ποινικά δικαστήρια, για διακίνηση φυλλαδίων εντός σχολικού χώρου με επικριτικά σχόλια για την ομοφυλοφιλική προπαγάνδα που, κατά τη γνώμη τους, διεξάγεται στα σουηδικά σχολεία. Υποστήριζαν στα φυλλάδια ότι η ομοφυλοφιλία είναι βασικός παράγων εξάπλωσης του ιού HIV και της παιδεραστίας. Το ΕΔΔΑ έκρινε ότι η καταδίκη των προσφευγόντων δεν προκάλεσε παραβίαση του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ, δηλαδή της ελευθερίας της έκφρασης. Πολύ περιληπτικά, συμπλέοντας με το σουηδικό Ανώτατο δικαστήριο, τόνισε ότι αν σκοπός των προσφευγόντων ήταν η διατύπωση γνώμης και η έναρξη δημόσιας συζήτησης για την αντικειμενικότητα της εκπαίδευσης στα σουηδικά σχολεία, τότε ιδιαίτερη έμφαση θα έπρεπε να είχε δοθεί από τους ίδιους στις εκφράσεις που είχαν χρησιμοποιηθεί στα φυλλάδια. Οι απόψεις τους σχετικά με τη σχέση ομοφυλοφιλίας και παιδεραστίας, το AIDS καθώς και η θέση ότι η πρώτη είναι «αποκλίνουσα σεξουαλική συμπεριφορά» έδειχναν κατά το ΕΔΔΑ βαθιά αρνητική προκατάληψη, παρά το γεγονός ότι δεν θα μπορούσαν ευθέως να θεωρηθούν μισαλλόδοξος λόγος. Κατά το ΕΔΔΑ οι διακρίσεις λόγω του σεξουαλικού προσανατολισμού έχουν την ίδια  βαρύτητα όσο και αυτές που επιβάλλονται λόγω «φυλής, καταγωγής ή χρώματος». Βασιζόμενο σε αυτά τα στοιχεία, το ΕΔΔΑ τόνισε ότι το περιεχόμενο των φυλλαδίων ήταν αδόκητα επιθετικό. Επίσης, έλαβε υπ΄όψη του ότι οι αποδέκτες τους ήταν νεαροί μαθητές, οι οποίοι δεν είχαν τη δυνατότητα αντίδρασης καθώς τα φυλλάδια είχαν τοποθετηθεί μέσα ή έξω από τους φοριαμούς τους (lockers) στο σχολείο.

Οι δισταγμοί του πέμπτου τμήματος του ΕΔΔΑ σχετικά με την προτιμητέα λύση αποτυπώνεται στο γεγονός ότι πέντε από τους επτά δικαστές συνέταξαν σύμφωνη γνώμη, προκειμένου να εξηγήσουν τις αποκλίνουσες θέσεις ως προς τη βάση διάγνωσης μη παραβίασης του άρθρου 10 που θα έπρεπε να ακολουθηθεί εν προκειμένω. Πρώτον, το Τμήμα αμφιταλαντεύθηκε εάν θα έπρεπε να θεωρήσει τις συγκεκριμένες απόψεις ως μισαλλόδοξο λόγο, ο οποίος αποτελεί κατάχρηση δικαιώματος και να απορρίψει την προσφυγή βάσει του άρθρου 17 της ΕΣΔΑ. Ευτυχώς, απέφυγε αυτήν την οδό, η οποία είναι ιδιαίτερα προβληματική καθώς εξαιρεί μια ολόκληρη κατηγορία λόγου από το πεδίο προστασίας του άρθρου 10 απλώς και μόνο με την αιτιολογία ότι αποτελεί « λόγο μίσους » (hate speech). Σημειωτέον ότι οι δικαστές Yudviska και Villiger υποστήριξαν στη σύμφωνη γνώμη τους ότι ήταν εφαρμοστέο εδώ το άρθρο 17 της ΕΣΔΑ. Επαναλαμβάνω ότι η επιλογή αυτή θα ήταν εντελώς λανθασμένη, καθώς οι επίμαχες εκφράσεις θεωρούνται στην ουσία ως μη λόγος που εξοβελίζεται από το πεδίο προστασίας της ελευθερίας της έκφρασης.

Ας πάμε όμως στην καρδιά του συλλογισμού του δικαστηρίου του Στρασβούργου. Η διάγνωση μη παραβίασης του άρθρου 10 στηρίζεται αποκλειστικά και μόνο στο πολεμικό περιεχόμενο των φυλλαδίων, χωρίς να γίνεται αναφορά σε οιαδήποτε συγκεκριμένη επίπτωση στην προσωπικότητα τρίτων ή σε διατάραξη της δημόσιας τάξης. Το ΕΔΔΑ χαρακτηρίζει τις φράσεις ως βαριές και προκατειλημμένες, για να τονίσει ότι η πρόκληση αισθημάτων μίσους δεν προϋποθέτει απαραίτητα και την παρακίνηση σε διάπραξη παράνομης πράξης (§55). Εφαρμόζοντας λοιπόν τη νομολογιακή γραμμή που είχε πρωτοεμφανιστεί στη Féret v. France (16.7.2009), το ΕΔΔΑ ικανοποιείται απλώς και μόνο από την ύπαρξη εν προκειμένω « παρακίνησης σε αισθήματα μίσους », χωρίς όμως εδώ τα λόγια να συνοδεύονται από οιαδήποτε μορφή διακριτικής μεταχείρισης. Πολύ περισσότερο, η νομολογία που έχει ήδη αναπτυχθεί στο πλαίσιο ρατσιστικού λόγου μεταφέρεται αυτούσια και στο περιβάλλον του ομοφοβικού λόγου, χωρίς το ΕΔΔΑ να εξηγεί σε ποια βάση στηρίζει αυτήν την  εξίσωση. Ναι, είναι ακριβές ότι, ιδιαίτερα στην Ευρώπη, οι ομοφυλόφιλοι έχουν ιστορικώς καταστεί αντικείμενο διώξεων, καταπίεσης και διακρίσεων. Όμως, το γεγονός αυτό δεν επαρκεί νομικώς, για να δικαιολογηθεί η επέκταση της έννοιας του hate speech σε κάθε ευάλωτη κοινωνική, φυλετική, εθνοτική κλπ. κλπ. ομάδα, η οποία στο παρελθόν έχει γίνει αντικείμενο διακρίσεων.

Ακόμα πιο προβληματικό είναι το γεγονός ότι το ΕΔΔΑ στηρίζεται βασικά στο περιεχόμενο των επίμαχων εκφράσεων, τις οποίες, όπως προαναφέρθηκε,  χαρακτηρίζει βαριές και γεμάτες προκατάληψη, για να καταλήξει ότι η ελευθερία της έκφρασης ασκήθηκε εδώ με τρόπο «ανεύθυνο». Ο όρος «ανεύθυνος», είναι όμως εξαιρετικά γενικός, για να δικαιολογήσει τον περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης. Δεν χρειάζεται πολλή φαντασία, για να αντιληφθούμε ότι ως ανεύθυνη μπορούμε να χαρακτηρίσουμε οιαδήποτε λέξη δεν μεταφέρει με ευγένεια και ευπρέπεια τις απόψεις αυτού που την εκφέρει. Και τι σημαίνει "εκφράζομαι υπεύθυνα"; Πώς συμβιβάζεται αυτή η θέση του ΕΔΔΑ με τη λυδία λίθο της νομολογίας του σχετικα με την ελευθερία της έκφρασης, σύμφωνα με την οποία το συγκεκριμένα δικαίωμα κατοχυρώνεται βασικά για τις εκφράσεις και ιδέες που "προσβάλλουν, σοκάρουν και προκαλούν ανησυχία";


 Εν προκειμένω, χωρίς αμφιβολία, οι απόψεις των προσφευγόντων ως προς τη σχέση της ομοφυλοφιλίας, του AIDS και της παιδεραστίας ήταν κατάπτυστες. Αυτό, όμως από μόνο του δεν αρκεί, για να δικαιολογήσουμε τον ποινικό κολασμό αυτών που τις εξέφρασαν. Το να εκφράζεις προκλητικές, ανιστόρητες και γελοίες απόψεις δεν αντιμετωπίζεται με την ποινική καταδίκη αλλά με αντίλογο, ο οποίος καταδεικνύει την κενότητα  των θέσεών σου. 

Μουσική πρόταση ΣΚ- Richie Beirach- Impressions of Tokyo

Το μπλογκάκι καθιερώνει νέα στήλη, τη μουσική πρόταση του ΣΚ. Γι΄αυτήν την εβδομάδα προτείνω τον τελευταίο, εξ όσων γνωρίζω, δίσκο του Richie Beirach. Το μινιμαλιστικό πιάνο του μας ταξιδεύει μέσω της τζαζ στους κήπους, τα χρώματα και τη νύχτα της ιαπωνικής πρωτεύουσας λίγους μήνες πριν από την καταστροφή της Φουκουσίμα. Το αγαπημένο μου κομμάτι είναι το Haiku 2- Butterfly, που θυμίζει έντονα Keith Jarrett.

Συνθήκες κράτησης στις ελληνικές φυλακές και νομολογία ΕΔΔΑ. Απ΄όλα έχει ο μπαξές!

Το θέμα είναι τελευταία στη μόδα μετά τις προτάσεις της Κυβέρνησης για αποσυμφόρηση των φυλακών λόγω υπερπληθυσμού και τις επιστολές των διευθυντών των φυλακών του Κορυδαλλού και της Χαλκίδας ότι « κλείσαμε και δεν σας περιμένουμε ». Σκέφτηκα λοιπόν ότι θα ήταν χρήσιμο να παραθέσω τις αποφάσεις κατά της Ελλάδας που έχει δημοσιεύσει τα τελευταία χρόνια το Ευρωπαϊκό δικαστήριο και περιγράφουν γλαφυρά το χάλι μας.

Έχουμε και λέμε λοιπόν: τελευταία άφιξη η Zontul v. Greece (17.1.2012) που πήρε και ιδιαίτερη δημοσιότητα στον Τύπο, μάλλον λόγω της χρήσης γκλομπ από τον άντρακλα λιμενικό προκειμένου να συνετίσει τον πρωκτό του άτυχου μετανάστη, ο οποίος κρατείτο υπό απέλαση στο όμορφο και λεβέντικο νησί της Κρήτης. Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ, αφού χαρακτήρισε την πράξη του λιμενικού ως « βασανιστήριο ». Αυτό αποτελεί πρωτιά στις ελληνικές αποφάσεις που αφορούν συνθήκες κράτησης ή κακαομεταχείριση από κρατικά όργανα.

Στην Ibram v. Greece (25.10.2011), ο προσφεύγων κρατήθηκε για τέσσερις μήνες στη Γενική αστυνομική διεύθυνση Θεσσαλονίκης, ενώ βρισκόταν σε καθεστώς προσωρινής κράτησης. Το ΕΔΔΑ θεώρησε ότι οι συνθήκες διαβίωσής του ήταν απάνθρωπες και εξευτελιστικές. Επιβεβαίωσε ότι η φυλάκιση για παρατεταμένο χρονικό διάστημα σε χώρο, ο οποίος προοριζόταν για ολιγοήμερη κράτηση, δεν συμβάδιζε με τις επιταγές του άρθρου 3 της Σύμβασης (βλ. σχετικά και Vafiadis c. Grèce, n^o 24981/07, §§ 30-39, 2.7.2009 ; Shuvaev c. Grèce, n^o 8249/07, §§ 28-41, 29.10.2009). Το ΕΔΔΑ καυτηρίασε επίσης την ακαθαρσία στους χώρους κράτησης και την έλλειψη χώρου άσκησης για τους κρατουμένους.

Με την Taggatidis et autres c. Grèce (11.10.2011) μεταφερόμαστε στις πανέμορφες φυλακές Ιωαννίνων. Οι 47 προσφεύγοντες παραπονούνταν για τον υπερπληθυσμό στο εν λόγω σωφρονιστικό κατάστημα. Το ΕΔΔΑ στηρίχθηκε σε εκθέσεις εθνικών και διεθνών αρχών για να καταλήξει ότι σε κάθε έναν από τους προσφεύγοντες αναλογούσαν λιγότερα από 3 τετρ, μέτρα ατομικού χώρου και ότι στην ουσία οι κρατούμενοι στοιβάζονταν ο ένας πάνω στον άλλο. Για να βρεθεί χώρος, είχαν εγκατασταθεί κρεβάτια στον διάδρομο έξω από τα κελιά και οι κρατούμενοι ήταν υποχρεωμένοι να παραμένουν σχεδόν όλη την ημέρα στις κλίνες τους, διότι δεν είχαν πού αλλού να πάνε!! Κάτι σαν τα κοτόπουλα των Kentucky fried chicken δηλαδή. Σημειωτέον ότι το ελληνικό κράτος καταδικάσθηκε να καταβάλει 10.000 ευρώ σε κάθε προσφεύγοντα για την παραβίαση του άρθρου 3. 470.000 ευρώ δηλαδή σύνολο, τα οποία, εάν το ελληνικό κράτος είχε επενδύσει στη βελτίωση των συνθηκών κράτησης, θα είχε ίσως γλυτώσει αυτήν την καταδίκη και άλλες που ενδεχομένως έπονται.

Στην R.U. v. Greece (7.6.2011), το ΕΔΔΑ έστρεψε τον προβολέα του στις συνθήκες κράτησης αλλοδαπού, αιτούντος άσυλο, ο οποίος είχε κρατηθεί στο ακριτικό Σουφλί και στο κέντρο κράτησης στην Πέτρου Ράλλη. Βασιζόμενο στα συμπεράσματά του στην προγενέστερη S.D. v. Greece (11.6.2009) κατέληξε, μεταξύ άλλων, σε παραβίαση του άρθρου 3 της Σύμβασης.

Η Rahimi v. Greece (5.4.2011) ήταν η πρώτη ελληνική απόφαση στην οποία το Ευρωπαϊκό δικαστήριο διαπίστωσε παραβίαση του άρθρου 3 λόγω των συνθηκών κράτησης ανήλικου, αιτούντος άσυλου, στο κέντρο κράτησης Παγανής Λέσβου. Το ΕΔΔΑ διαπίστωσε ότι οι συνθήκες διαβίωσης στην Παγανή ήταν τόσο άθλιες ώστε, παρά την ολιγοήμερη κράτηση του προσφεύγοντα, προσέβαλαν, ανεξαρτήτως του χρόνου κράτησης, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. 

Κάτι μου λέει ότι έπεται συνέχεια το 2012 σε ό,τι αφορά τις ελληνικές αποφάσεις με συνθήκες κράτησης!

Cameron goes to Strasbourg

Σήμερα ήταν η επίσημη έναρξη του δικαστικού έτους στο ΕΔΔΑ. Το δικαστήριο έδωσε στη δημοσιότητα στοιχεία σχετικά με τις εκκρεμούσες υποθέσεις (το επονομαζόμενο backlog). Αυτές ξεπέρασαν μέσα στο 2011 τις 150.000. Το 26% των εκκρεμουσών προσφυγών προέρχεται από τη Ρωσία, ενώ ακολουθούν η Τουρκία, η Ιταλία και η Ρουμανία με 10,5/ 9,1 και 8,1% αντίστοιχα.

Χθες, κατά τη διάρκεια της ομιλίας του στην κοινοβουλευτική συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπη, ο βρετανός πρωθυπουργός D. Cameron άσκησε οξεία κριτική στο ΕΔΔΑ λόγω της, κατά τη γνώμη του, αδικαιολόγητης ανάμειξής του σε ζητήματα τα οποία θα έπρεπε κανονικά να ανήκουν στην αρμοδιότητα του εθνικού δικαστή. Οι Άγγλοι στράβωσαν άσχημα με το ΕΔΔΑ μετά την απόφαση Hirst n° 2, στην οποία διαπιστώθηκε παραβίαση της ΕΣΔΑ λόγω της στέρησης δικαιώματος ψήφου από το βρετανικό κράτος αδιάκριτα σε κάθε άτομο στο οποίο επιβάλλεται ποινή στερητικής της ελευθερίας. O Cameron, με πολύ διπλωματικό τρόπο, είχε δηλώσει ότι αυτή η απόφαση του έφερε ναυτία. Αλλά και την προηγούμενη εβδομάδα οι Βρετανοί τσαντίστηκαν με την απόφαση Qatada v. UK, στην οποία το ΕΔΔΑ κατέληξε ότι ο προσφεύγων, φονταμενταλιστής κληρικός στο Ηνωμένο Βασίλειο, δεν επιτρεπόταν να εκδοθεί στην Ιορδανία, διότι ήταν πιθανό να δικασθεί και καταδικασθεί βάσει μαρτυρικών καταθέσεων που θα είχαν αποσπασθεί με βασανιστήρια. Παρεμπιπτόντως,  η απόφαση αυτή έχει και νομολογιακό ενδιαφέρον καθώς είναι η πρώτη στην οποία το ΕΔΔΑ κατέληξε σε αυτό το συμπέρασμα.

O Cameron υποστήριξε ότι η ενασχόληση του ΕΔΔΑ με ασήμαντα ζητήματα το έχει φέρει στο σημείο που βρίσκεται σήμερα με 150.000 υποθέσεις στην πλάτη του και ότι θα πρέπει να ξεκινήσει η διαδικασία για νέα αναθεώρηση της ΕΣΔΑ, έτσι ώστε να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα του δικαιοδοτικού μηχανισμού του ΕΔΔΑ για τις επόμενες δεκαετίες. Τώρα,  σχετικά με τις προτάσεις και τη διεξαγόμενη συζήτηση, μη βιάζεστε. Θα επανέλθω σύντομα με νέο post.

Μετά το σημαντικό άρθρο του στη European Human Rights Law Review (βλ. σχετικά εδώ), o νέος πρόεδρος του ΕΔΔΑ, Sir Nicolas Bratza επανέρχεται στο θέμα των πυρών που δέχεται εδώ και ένα περίπου χρόνο το Ευρωπαϊκό δικαστήριο από τη βρετανική πολιτική τάξη, λόγω των αποφάσεών του που έχει εκδώσει σχετικά με το δικαίωμα ψήφου των κρατουμένων. Με άρθρο του στον Independent, Ο Bratza υποστηρίζει ότι θα ήταν «ιδιαίτερα λυπηρό» εάν καθίστατο αμφίβολη η υποστήριξη της Μεγάλης Βρετανίας στην Ευρωπαϊκή σύμβαση δικαιωμάτων του ανθρώπου. Απορρίπτοντας ως αστήρικτους τους ισχυρισμούς ότι το ΕΔΔΑ φυτρώνει εκεί που δεν το σπέρνουν σε ζητήματα εφαρμογής του βρετανικού δικαίου, τόνισε ότι η συμβολή του ΕΔΔΑ στην εμπέδωση των ατομικών δικαιωμάτων στην πατρίδα του ήταν «συντριπτικά θετική».

Το άρθρο εδώ

Πρόσφατες αποφασούλες του Ευρωπαϊκού δικαστηρίου πριν από τις καλοκαιρινές διακοπές

1.  Έλλειψη νομοθετικής πρόβλεψης για την άσκηση του δικαιώματος ψήφου των απόδημων Ελλήνων στον τόπο διαμονής τους

ΕΔΔΑ, Sitaropoulos et autres c. Grèce (απόφαση 8.7.2010, προσφυγή n° 42207/07)

Το ΕΔΔΑ διαπιστώνει ότι το άρθρο 51 παρ. 4 του Συντάγματος εξουσιοδοτεί τον νομοθέτη να προβλέψει τις ειδικότερες προϋποθέσεις άσκησης του δικαιώματος ψήφου από τους Έλληνες υπηκόους που κατοικούν στον εξωτερικό, στον τόπο κατοικίας τους. Το Δικαστήριο τονίζει ότι, εν προκειμένω, υπήρξε περιορισμός στην άσκηση από τους προσφεύγοντες του δικαιώματος που προβλέπεται από το άρθρο 3 του Πρώτου Πρωτοκόλλου. Παρά το γεγονός ότι οι ίδιοι μπορούν θεωρητικά να μεταβούν στην Ελλάδα την ημέρα των βουλευτικών εκλογών προκειμένου να ψηφίσουν, η υποχρέωση αυτή ενδέχεται να έχει επιπτώσεις στον προγραμματισμό της οικογενειακής τους ζωής και των επαγγελματικών τους υποχρεώσεων. Το άρθρο 3 του Πρώτου Πρωτοκόλλου δεν επιβάλλει στα κράτη-μέλη την αναγνώριση δικαιώματος ψήφου στους υπηκόους τους, οι οποίοι διαμένουν στο εξωτερικό. Ωστόσο, στην προκειμένη περίπτωση, αυτό κατοχυρώνεται από την ίδια την εθνική έννομη τάξη και, άρα, η συνταγματική πρόβλεψη που περιλαμβάνεται στο άρθρο 51§4 του καταστατικού χάρτη της χώρας δεν είναι δυνατόν να παραμένει εις το διηνεκές ανενεργή. Αυτό θα σήμαινε τελικά ότι το περιεχόμενο της συνταγματικής διάταξης και η βούληση του συνταγματικού νομοθέτη θα απεμπολούσαν κάθε κανονιστική ισχύ. Παρατηρείται ότι για τριάντα πέντε έτη ο Έλληνας νομοθέτης δεν έχει πραγματώσει την υπόδειξη που προβλέπει η προαναφερθείσα συνταγματική διάταξη. Επίσης, διαπιστώνεται ότι τον Φεβρουάριο του 2009 κατατέθηκε στη Βουλή σχετικό σχέδιο νόμου, το οποίο όμως καταψηφίστηκε. Το ΕΔΔΑ δέχεται αφενός μεν ότι το γεγονός αυτό καταδεικνύει την ανάληψη κάποιας πρωτοβουλίας από την πλευρά του νομοθέτη αφετέρου δε ότι η τελευταία έλαβε χώρα σχεδόν μία δεκαετία μετά την τελευταία συνταγματική αναθεώρηση. Επίσης, μετά την καταψήφιση του σχεδίου νόμου, δεν αναλήφθηκε κάποια σχετική νομοθετική πρωτοβουλία.

Τέλος, το ΕΔΔΑ τονίζει ότι η απουσία νομοθετικής ρύθμισης θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι αποτελεί διακριτική μεταχείριση ως προς τους απόδημους Έλληνες σε σχέση με αυτούς που κατοικούν στην ελληνική επικράτεια. Αυτή μάλιστα η ανισότητα επιτείνεται εάν ληφθεί υπ΄όψη η εξέλιξη του δικαίου των κρατών-μελών σχετικά με αυτό το ζήτημα. Έτσι, συγκριτική μελέτη καταδεικνύει ότι 29 από 33 κράτη-μέλη κατοχυρώνουν με ή χωρίς περιορισμούς τη δυνατότητα ψήφου των αποδήμων στη χώρα διαμονής τους. Επίσης, αποφάσεις πολιτικών και συμβουλευτικών οργάνων του Συμβουλίου της Ευρώπης (όπως η Επιτροπή της Βενετίας) έχουν κατ΄επανάληψη τονίσει τη σημασία διευκόλυνσης των αποδήμων στη συμμετοχή στις βουλευτικές εκλογές από τη χώρα διαμονής τους.



Το ΕΔΔΑ καταλήγει ότι η αδράνεια του Έλληνα νομοθέτη, για χρονικό διάστημα που υπερβαίνει τις τρεις δεκαετίες, να υλοποιήσει τη συνταγματική υπόδειξη παραβιάζει το άρθρο 3 του Πρώτου Πρωτοκόλλου. Εκτελεί έτσι άσκηση ισορροπίας στο πλαίσιο ενός άρθρου το οποίο έχει κατ΄εξοχήν πολιτικό χαρακτήρα και, εξ αυτού του λόγου, αναγνωρίζεται παραδοσιακά ευρύ περιθώριο εκτίμησης στις εθνικές αρχές. Η διαπίστωση παραβίασης του άρθρου 3 του Πρώτου Πρωτοκόλλου διευκολύνεται από την εξέλιξη των δικαίου των κρατών-μελών ως προς το δικαίωμα ψήφου των απόδημων. Ελλείψη αυτού του στοιχείου, το ΕΔΔΑ πολύ δύσκολα θα μπορούσε να προχωρήσει σε διαπίστωση παραβίασης της ΕΣΔΑ, αφού δεν θα είχε τη σχετική "νομιμοποίηση". Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι το δικαστήριο του Στρασβούργου αξιοποιεί εν προκειμένω το στοιχείο του "μέσου όρου των εθνικών εννόμων τάξεων" προκειμένου να καταλήξει σε παραβίαση της Σύμβασης, ενώ συνήθως συμβαίνει το αντίθετο. Τέλος, η απόφαση ίσως παρουσιάζει γενικότερο ενδιαφέρον ως προς το συνταγματικό δίκαιο, αφού ένα διεθνές δικαστήριο υποδεικνύει στην εθνική έννομη τάξη τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να ερμηνεύεται μία συνταγματική διάταξη, η οποία δεν επιβάλλει αλλά παροτρύνει τον νομοθέτη να ψηφίσει εκτελεστικό του Συντάγματος νόμο.


2. Ορκοδοσία σε ποινική διαδικασία

ΕΔΔΑ, Dimitras et autres c. Grèce (απόφαση 3.6.2010, προσφυγές nos 42837/06, 3237/07, 3269/07, 35793/07 et 6099/08)

Το ΕΔΔΑ δέχεται ότι η υποχρέωση αποκάλυψης των θρησκευτικών πεποιθήσεων, βάσει των σχετικών διατάξεων του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας (ΚΠΔ), προκειμένου ο μάρτυρας να μη δώσει τον τύπο του όρκου που προβλέπεται από το άρθρο 218 του προαναφερθέντος Κώδικα, προσβάλλει το άρθρο 9 της ΕΣΔΑ, διάταξης που κατοχυρώνει τη θρησκευτική ελευθερία. Συγκεκριμένα, όπως προέκυψε από τον φάκελλο των υποθέσεων, οι προσφεύγοντες υποχρεώθηκαν να δηλώσουν ενώπιον του αρμόδιου δικαστικού οργάνου ότι δεν ήταν χριστιανοί ορθόδοξοι (σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις αποκάλυψαν ευθέως ότι ήταν άθεοι ή εβραϊκού δόγματος), προκειμένου να διαγραφεί στα σχετικά δικαστικά έγγραφα το δακτυλογραφημένο κείμενο σύμφωνα με το οποίο ο μάρτυρας θεωρείται κατ΄αρχήν χριστιανός ορθόδοξος.

Το ΕΔΔΑ τονίζει ότι ο ΚΠΔ (και συγκεκριμένα το άρθρο 218) καθιερώνει κατ΄αυτόν τον τρόπο τεκμήριο σύμφωνα με το οποίο ο μάρτυρας είναι χριστιανός ορθόδοξος. Το δε άρθρο 220 του ΚΠΔ προβλέπει μεν εξαιρέσεις ως προς την υποχρέωση που εισάγεται με το άρθρο 218, πλην όμως επιβάλλει στον μη ορθόδοξο μάρτυρα την παροχή συγκεκριμένων πληροφοριών ως προς τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις. Μάλιστα, στην περίπτωση που ο ενδιαφερόμενος είναι άθεος, θα πρέπει σύμφωνα με την προαναφερθείσα διάταξη να πείσει τον πρόεδρο του δικαστηρίου σχετικά, έτσι ώστε να εξαιρεθεί από την υποχρέωση παροχής ορθόδοξου όρκου. Σε κάθε περίπτωση, το ΕΔΔΑ θεωρεί ότι και το άρθρο 217 του ΚΠΔ είναι προβληματικό, από τη στιγμή που το ίδιο προβλέπει ότι στοιχείο της ταυτότητας του μάρτυρα, για το οποίο πρέπει να πληροφορήσει το δικαστήριο, είναι και οι θρησκευτικές του πεποιθήσεις.



3. Καταχώριση σε αστυνομικό αρχείο και εφαρμογή του άρθρου 6§1 της ΕΣΔΑ

ΕΔΔΑ, Pocious c. Lituanie (απόφαση 6 Ιουλίου 2010, προσφυγή n° 35601/04)

Το ΕΔΔΑ καταλήγει σε παραβίαση του άρθρου 6§1 της Σύμβασης καθώς, στο πλαίσιο διοικητικής δίκης, το αρμόδιο δικαστήριο στήριξε την απόφασή του σε απόρρητα αστυνομικά αρχεία, στα οποία ο προσφεύγων φερόταν ως κάτοχος κυνηγετικού όπλου και περιστρόφου, χωρίς όμως προηγουμένως τα στοιχεία αυτά να έχουν περιέλθει σε γνώση του ενδιαφερομένου. Το ενδιαφέρον της απόφασης εστιάζεται στους λόγους για τους οποίους το ΕΔΔΑ καταλήγει στην εφαρμογή του άρθρου 6§1. Ειδικότερα, δέχεται ότι η υπόθεση αφορούσε «δικαίωμα αστικής φύσης», όπως παραδοσιακά απαιτεί το Δικαστήριο, για τους κατωτέρω λόγους. Πρώτον, θεωρείται ότι η κατάσχεση των όπλων, βάσει της δικαστικής απόφασης, είχε αρνητικές επιπτώσεις στην υπόληψη και στην περιουσιακή κατάσταση του προσφεύγοντος. Δεύτερον, γίνεται δεκτό ότι η κατάσχεση του όπλου θα μπορούσε, εν δυνάμει, να καταστήσει αδύνατη την άσκηση δραστηριοτήτων τόσο επαγγελματικών (όπως π.χ. την πρόσληψη σε προσωπικό ασφαλείας) όσο και αναψυχής (π.χ. κυνήγι).



4. Δικαίωμα ατομικής προσφυγής και άσκηση πιέσεων από τις κρατικές αρχές στον προσφεύγοντα

ΕΔΔΑ, Lopata v. Russia (απόφαση 13.7.2010, προσφυγή no. 72250/01) και D.B. v. Turkey (απόφαση 13.7.2010, προσφυγή no. 33526/08)

Η πρώτη υπόθεση αφορά κακομεταχείριση κρατούμενου σε αστυνομικό τμήμα και η δεύτερη τις συνθήκες κράτησης Ιρανού υπηκόου, ο οποίος είχε υποβάλει αίτημα χορήγησης ασύλου. Το ΕΔΔΑ καταλήγει στην πρώτη υπόθεση σε παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ και στη δεύτερη σε παραβίαση του άρθρου 5§§ 1 και 4. Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον των αποφάσεων είναι ότι το ΕΔΔΑ εξετάζει proprio motu, υπό το άρθρο 34 της Σύμβασης, εάν, στην πρώτη υπόθεση, ο προσφεύγων είχε ανεμπόδιστη πρόσβαση στις αρμόδιες κρατικές αρχές προκειμένου να καταγγείλει την υποβολή του σε απάνθρωπη μεταχείριση και, στη δεύτερη, εάν οι σωφρονιστικές αρχές επέτρεψαν την απρόσκοπτη επικοινωνία του προσφεύγοντα με τον δικηγόρο του.



5. Φθορά κατασχεθείσας περιουσίας και δικαίωμα στην ιδιοκτησία

ΕΔΔΑ, Tendam v. Spain, (απόφαση 13.7.2010, προσφυγή no. 25720/05).

Περιουσιακά στοιχεία του προσφεύγοντος είχαν κατασχεθεί από τις αρμόδιες αρχές κατά τη διάρκεια ποινικής διαδικασίας που είχε κινηθεί εναντίον του για κλοπή και αποδοχή προϊόντων εγκλήματος. Μετά την αθώωση του προσφεύγοντος, ορισμένα από τα κατασχεθέντα αντικείμενα δεν επεστράφησαν ποτέ στον ίδιο ενώ άλλα είχαν υποστεί σημαντικές φθορές. Ο προσφεύγων δεν έλαβε σχετική αποζημίωση. Το ΕΔΔΑ αποφαίνεται για πρώτη φορά ότι οι κρατικές αρχές ευθύνονται στο πλαίσιο του άρθρου 1 του Πρώτου Πρωτοκόλλου για την κατάσταση κατασχεθέντων περιουσιακών στοιχείων. Επίσης, σε περίπτωση φθοράς τους, το βάρος απόδειξης βαρύνει τις αρμόδιες αρχές.



6. Λόγοι και χρόνος κατάσχεσης βιβλίου και ελευθερία της έκφρασης

ΕΔΔΑ, Sapan v. Turkey, (απόφαση 8.6.2010, προσφυγή no. 44102/04).

Τα τουρκικά δικαστήρια διέταξαν την κατάσχεση βιβλίου, αφού δέχθηκαν ότι είχε παραβιασθεί το δικαίωμα προστασίας της προσωπικότητας διάσημου Τούρκου τραγουδιστή. Οι σχετικές αποφάσεις αναφέρθηκαν πολύ περιληπτικά σε ορισμένα αποσπάσματα του βιβλίου και στις εφαρμοσθείσες διατάξεις του Αστικού Κώδικα και του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας. Επίσης, η άρση της κατάσχεσης διατάχθηκε μετά από χρονικό διάστημα δύο ετών και οκτώ μηνών και ενώ τρεις σχετικές αιτήσεις του προσφεύγοντος είχαν απορριφθεί χωρίς να περιλαμβάνουν οιαδήποτε αιτιολογία. Το ΕΔΔΑ καταλήγει σε παραβίαση του άρθρου 10 της Σύμβασης, θεωρώντας ότι τα εθνικά δικαστήρια προέβησαν σε λανθασμένη στάθμιση των αντιτιθέμενων εν προκειμένω δικαιωμάτων, δηλαδή της ελευθερίας της έκφρασης και της προστασίας της προσωπικότητας. Επίσης, τονίζεται η σημασία επαρκούς αιτιολόγησης των δικαστικών αποφάσεων που απορρίπτουν το αίτημα άρσης κατάσχεσης λογοτεχνικού έργου.

Η Ελευθεροτυπία ως «Φωνή των Εξαρχείων»

Πρέπει να το παραδεχθούμε. Δεν είναι αυτονόητο για μία εφημερίδα να αλλάξει ύφος και προσανατολισμό, να εξειδικευθεί στην παρουσίαση συγκεκριμένης θεματολογίας, επιτυγχάνοντας παράλληλα την αναγνώριση του αναγνωστικού κοινού για την εγκυρότητα των ειδικών θεμάτων που επιλέγει να παρουσιάσει. Πρέπει λοιπόν να αναγνωρίσουμε ότι η Ελευθεροτυπία καταβάλλει φιλότιμες προσπάθειες τον τελευταίο καιρό να μετεξελιχθεί σε εφημερίδα που εξειδικεύεται στη χλωρίδα και πανίδα του κέντρου των Αθηνών και πιο συγκεκριμένα στα δρώμενα της περιοχής των Εξαρχείων.

Τελευταίο της επίτευγμα: η απουσία οιασδήποτε (τίποτα απολύτως!!!) αναφοράς στο χθεσινό φύλλο της για τον εντοπισμό της κεντρικής γιάφκας του «Επαναστατικού Αγώνα» στην Κυψέλη. Το καλύτερο όμως ήταν το σημερινό κεντρικό άρθρο του εκδότη της «Ε», με το οποίο εξηγεί την ορθότητα αυτής της επιλογής. Ούτε λίγο ούτε πολύ, το άρθρο υποστηρίζει ότι η δημοσιογραφική δεοντολογία απαγόρευσε τη δημοσίευση οιασδήποτε είδησης σχετικά με τον εντοπισμό της γιάφκας από τη στιγμή που η Αστυνομία δεν το είχε επιβεβαιώσει. Υπογραμμίζει λοιπόν η «Ε», ότι η Αστυνομία είχε περικυκλώσει την πολυκατοικία και δεν ήταν δυνατόν για τους δημοσιογράφους να προσεγγίσουν ούτε τους ενοίκους για να συνομιλήσουν μαζί τους. Κατά την «Ε», η απουσία οιασδήποτε είδησης αποσκοπούσε στην αποστολή μηνύματος στην κοινή γνώμη για «άμυνα στην παραπληροφόρηση» την οποία επιχειρεί η Αστυνομία με τη χρησιμοποίηση των ΜΜΕ προκειμένου να σπιλωθούν οι υπολήψεις των κατηγορούμενων για συμμετοχή σε τρομοκρατικές ενέργειες, να παραβιασθεί το τεκμήριο αθωότητας και τα ατομικά δικαιώματά τους.



Δηλαδή, αν καταλαβαίνω καλά τη λογική της Ελευθεροτυπίας, από τη στιγμή που η Αστυνομία δεν είχε επιβεβαιώσει επίσημα την ύπαρξη της γιάφκας, η δημοσιογραφική δεοντολογία δεν επέτρεπε τη δημοσίευση οιασδήποτε είδησης. Μάλιστα. Περίεργη αντίληψη περί δημοσιογραφικής δεοντολογίας. Εγώ, αυτό που ήξερα μέχρι τώρα είναι ότι βασική αποστολή του δημοσιογράφου είναι η εγρήγορση, η καχυποψία για την εκδοχή των γεγονότων όπως την παρουσιάζουν οι κρατικές αρχές, και η εν συνεχεία, έρευνα και αποκάλυψη της αλήθειας. Και όλα αυτά μέσα στο πλαίσιο της δημοσιογραφικής δεοντολογίας. Η λογική της «Ε», εισάγει ρηξικέλευθη ερμηνεία της δημοσιογραφικής δεοντολογίας: από τη στιγμή που κάποια είδηση δεν έχει ακόμα επιβεβαιωθεί από τις κρατικές αρχές, και μάλιστα από την Αστυνομία, ο δημοσιογράφος πρέπει να κάτσει με τα χέρια σταυρωμένα. Από εδώ και πέρα, οι δημοσιογράφοι της «Ε» καλό είναι να τηλεφωνούν στα υπουργεία και να ρωτούν τον αρμόδιο Υπουργό: «Κάτι ακούγεται για ένα σκάνδαλο προμηθειών, το επιβεβαιώνετε; Βγάλτε μια ανακοίνωση σας παρακαλούμε διότι αλλιώς η διεύθυνση της εφημερίδας δεν μας επιτρέπει να δημοσιεύσουμε την είδηση». Αλήθεια, όταν η Ελευθεροτυπία δημοσίευε πρώτη και καλύτερη της προκηρύξεις τις 17N, η Αστυνομία είχε επιβεβαιώσει την εγκυρότητά τους; Αλλά ξέχασα, στην περίπτωση αυτή δεν ετίθετο θέμα σύλληψης τρομοκρατών. Απλώς, η δημοσιογραφική δεοντολογία επέβαλλε στην Ελευθεροτυπία τη συνδρομή στην άσκηση του δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης του Κουφοντίνα και του Ξηρού.



Λέει η Ελευθεροτυπία ότι η επιλογή της αποτελεί άμυνα στην προσβολή των δικαιωμάτων των συλληφθέντων και ιδιαιτέρως του τεκμηρίου της αθωότητας. Βεβαίως. Όταν προσβάλλεται αυτή η θεμελιώδης εγγύηση για τη διεξαγωγή δίκαιης δίκης, ο δημοσιογράφος πρέπει να το καταγγείλει, να ενημερώσει το κοινό. Αλλά στην περίπτωση της σύλληψης των μελών του Επαναστατικού Αγώνα, πότε και πώς παραβιάσθηκε το τεκμήριο αθωότητας και τα ατομικά δικαιώματα των κατηγορουμένων; Δεν θα όφειλε η Ελευθεροτυπία, χάριν της δημοσιογραφικής αξιοπιστίας να γίνει λίγο πιο συγκεκριμένη;



Εκτός αν δεν την ενδιαφέρει η αξιοπιστία της. Και δεν την απασχολεί η αντικειμενική ενημέρωση των αναγνωστών της. Διότι, έχει κάθε δικαίωμα η «Ε» να δημοσιεύει με τον τρόπο που εκείνη επιλέγει, με την ιδεολογική γραμμή που εκείνη επιθυμεί, την είδηση για το σημαντικότερο γεγονός της επικαιρότητας. Δεν έχει όμως το δικαίωμα να μη δημοσιεύει καθόλου της είδηση. Σαν μην υπήρξε ποτέ. Στην περίπτωση αυτή δεν δίνει την εντύπωση της καθημερινής, αδέσμευτης εφημερίδας, όπως ή ίδια αρέσκεται να προβάλλει τον εαυτό της. Μάλλον με πιο εμπλουτισμένη έκδοση της «Φωνής των Εξαρχείων» μοιάζει. Με καλύτερο αθλητικό ένθετο.

ΕΔΔΑ, Ruokanen and others v. Finland, no. 45130/06, 6.4.2010. Μία κακή απόφαση για την προστασία των δημοσιογραφικών πηγών

Η Ruokanen έρχεται να προστεθεί σε μία σειρά αποφάσεων για την ελευθερία της έκφρασης, και ιδιαιτέρως για την ελευθερία του Τύπου, οι οποίες δημιουργούν την εντύπωση ότι το Ευρωπαϊκό δικαστήριο επιχειρεί τα τελευταία χρόνια (συνειδητά ή όχι, δεν μπορούμε ακόμα να το γνωρίζουμε) την υποβάθμιση προστασίας του προαναφερθέντος δικαιώματος προς όφελος των εννόμων αγαθών της τιμής και της υπόληψης. Τα πραγματικά περιστατικά της υπόθεσης είναι, περιληπτικά, τα εξής: ένα περιοδικό ποικίλης ύλης δημοσίευσε άρθρο το οποίο αναπαρήγαγε τις κατηγορίες για βιασμό που είχε απευθύνει μία νεαρή κοπέλα κατά των νταβραντισμένων μελών μιας ομάδας μπέιζμπολ. Η κοπέλα υποστήριζε ότι την είχαν εξαναγκάσει σε ερωτική επαφή ένα βράδυ που έβρεχε πολύ και αφού είχαν όλοι μαζί πανηγυρίσει τη νίκη της ομάδας στο φινλανδικό πρωτάθλημα μπέιζμπολ. Οιαδήποτε ομοιότητα με την περίπτωση της μαθήτριας της Αμαρύνθου, η οποία πειραματιζόταν με τη σεξουαλικότητά της, είναι καθαρά συμπτωματική. Το άρθρο στηριζόταν στις δημόσιες καταγγελίες που είχε προβεί η άτυχη κοπέλα την επομένη του συμβάντος και, κατά το περιοδικό, βασιζόταν και σε άλλες ανώνυμες μαρτυρίες. Ωστόσο, η αστυνομική έρευνα σχετικά με το περιστατικό απέβη άκαρπη, διότι η κοπέλα δεν κατάφερε να αναγνωρίσει τους δράστες, ενώ οι καταθέσεις της ήταν αντιφατικές. Ο διευθυντής του περιοδικού και ο συντάκτης του άρθρου καταδικάσθηκαν για συκοφαντική δυσφήμηση και υποχρεώθηκαν στην καταβολή τόσο προστίμου όσο και αποζημίωσης στην ομάδα του μπέιζμπολ (η τελευταία ήταν αλμυρή, 89.000 ευρώ, καλό αυτό για την ομάδα, διότι έτσι έβγαλε και καμιά μεταγραφή για την επόμενη σεζόν).

Το ΕΔΔΑ κατέληξε σε μη παραβίαση του άρθρου 10 της Σύμβασης, διάταξης που κατοχυρώνει την ελευθερία της έκφρασης με αιτιολογία μάλλον προβληματική για την ελευθερία του Τύπου, και ιδιαιτέρως για την προστασία των δημοσιογραφικών πηγών. Από τη μία πλευρά, το Ευρωπαϊκό δικαστήριο διαπίστωσε ότι το άρθρο ήταν γραμμένο κατά τρόπο αντικειμενικό και ότι δεν ενέδιδε στον πειρασμό του κουτσομπολιού και εύκολου εντυπωσιασμού. Μου αρέσουν αυτές οι ηθοπλαστικές παρατηρήσεις του ΕΔΔΑ σε ζητήματα ελευθερίας της έκφρασης! Επίσης παρατηρήθηκε ότι το δημοσίευμα δεν κατονόμαζε τους πρωταγωνιστές του περιστατικού αν και, όπως υπογράμμισε το ΕΔΔΑ, ήταν πολύ εύκολο οι τελευταίοι να προσδιορισθούν. Από την άλλη πλευρά, και αυτό μέτρησε στη λογική του διεθνούς δικαστηρίου, το επίμαχο άρθρο περιελάμβανε πραγματικά περιστατικά (facts) και όχι αξιολογικές κρίσεις (value judgments). Άρα, ο συντάκτης του θα έπρεπε να είχε μεριμνήσει για την εγκυρότητά τους. Κάτι τέτοιο δεν συνέβη κατά τον ευρωπαίο δικαστή, διότι το περιοδικό δεν επικοινώνησε ούτε με την κοπέλα ούτε με τους αθλητές.



Το θέμα όμως είναι ότι ο συντάκτης είχε βασισθεί τόσο στις καταγγελίες της νεαρής όσο και σε ανώνυμες πηγές. Ωστόσο, κατά το ΕΔΔΑ, δεν υπήρξε πρόβλημα ως προς το σημείο αυτό, διότι οι προσφεύγοντες «δεν υποχρεώθηκαν ποτέ να αποκαλύψουν τις πηγές τους » (§47). Έλα όμως που, όπως το ίδιο το φινλανδικό εφετείο είχε δεχθεί, «οι προσφεύγοντες εκτέθηκαν σε πιθανή καταδίκη τους για δυσφήμηση, λόγω της απόφασής τους να μην αποκαλύψουν τις πηγές τους». Ως προς αυτήν την κρίση του εθνικού δικαστηρίου, ο δικαστής του Στρασβούργου δεν είχε τίποτα να πει. Η ουσία όμως του δημοσιογραφικού απορρήτου είναι ότι, όντως, ο δημοσιογράφος παίρνει το ρίσκο της καταδίκης του σε αποζημίωση ή σε ποινή στερητική της ελευθερίας αποφασίζοντας να βασισθεί σε πηγές που δεν μπορεί να αποκαλύψει, διότι έχει εγγυηθεί την ανωνυμία τους. Η ιδιαίτερη αυτή προστασία που κανονικά παρέχει η έννομη τάξη στον δημοσιογράφο δεν δικαιολογείται επειδή ο ίδιος ή η ίδια είναι ωραίοι αλλά διότι σε περίπτωση που δεν δημοσιευθεί η επίμαχη είδηση, υπό τη δαμόκλειο σπάθη της καταδίκης, η κοινή γνώμη θα στερηθεί πληροφοριών που πιθανότατα αφορούν το δημόσιο συμφέρον. Με άλλα λόγια, η προοπτική της καταδίκης λειτουργεί αποτρεπτικά για τον δημοσιογράφο. Περνώντας στα ψιλά το συγκεκριμένο πρόβλημα της υπόθεσης, το ΕΔΔΑ υπονόμευσε στην ουσία την προστασία του δημοσιογραφικού απορρήτου, κατά τρόπο μάλιστα αντίθετο προς τη νομολογία του επί του θέματος (βλ. Financial Times LTD and Others v. UK). Η μειοψηφούσα γνώμη του βρετανού δικαστή Sir N. Bratza στη σχολιαζόμενη υπόθεση είναι, κατά τη γνώμη μου, ενδιαφέρουσα και θέτει τα πράγματα στη σωστή τους βάση.