Η Al Qaeda στο ΕΔΔΑ

ΕΔΔΑ, A. and others v. United Kingdom, 19.2.2009, Grand Chamber
Άρθρα 3, 15, 5§§ 1 και 5

Ίσως η πιο σημαντική έως τώρα απόφαση του ΕΔΔΑ για το 2009.
Εξετάζει τη συμβατότητα με την ΕΣΔΑ της βρετανικής νομοθεσίας που τέθηκε σε ισχύ μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου και προέβλεπε τη δυνατότητα απεριόριστης κράτησης αλλοδαπών υπηκόων, κατηγορούμενων για διάπραξη τρομοκρατικών πράξεων. Η νομοθεσία αυτή καταργήθηκε το 2005.
Η απόφαση είναι σημαντική και ενδιαφέρουσα, διότι θιγεί το ακανθώδες ζήτημα της έκτασης προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων σε σχέση με τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας. Αναφέρεται δε σε ζητήματα, τα οποία το ΕΔΔΑ δεν έχει την ευκαιρία να εξετάσει συχνά, όπως τους όρους εφαρμογής του άρθρου 15 της ΕΣΔΑ, το οποίο επιτρέπει την παρέκκλιση από την προστασία ορισμένων από τα δικαιώματα που κατοχυρώνονται στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση, προκειμένου να αντιμετωπισθεί κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Γενικότερα, συνοψίζει τη νομολογία του ΕΔΔΑ σε αρκετά ζητήματα που έχουν σχέση με το πρόβλημα της τρομοκρατίας.
Σε ό,τι αφορά το άρθρο 3, το ΕΔΔΑ δεν καταλήγει σε παραβίαση, διότι διαπιστώνει ότι η κράτηση των προσφεύγοντων δεν ήταν εξ ορισμού απεριόριστης χρονικής διάρκειας (βλ. σχετικά και Kafkaris v. Cyprus, 2008): οι ίδιοι είχαν τη δυνατότητα να αμφισβητήσουν δικαστικώς τη νομιμότητά της, πράγμα μάλιστα που έπραξαν και τα βρετανικά δικαστήρια τους δικαίωσαν.
Πολύ ενδιάφερουσες είναι οι σκέψεις του Τμήματος διευρυμένης σύνθεσης σχετικά με το άρθρο 5§§1 και 4. Το ΕΔΔΑ διαπιστώνει ότι οι βρετανικές αρχές δεν είχαν άμεσο σκοπό έκδοσης ή απέλασης ορισμένων από τους προσφεύγοντες και, άρα. η κράτησή τους δεν ήταν δικαιολογημένη ως προς το άρθρο 5 § 1 f) της Σύμβασης. Δεν γίνεται σχετικά δεκτό το επιχείρημα του βρετανικού κράτους, ότι δηλαδή τα συγκεκριμένα άτομα αποτελούσαν ιδιαίτερο δημόσιο κίνδυνο και, άρα, η κράτησή τους δεν διατάραξε την ισορροπία που πρέπει να υφίσταται ανάμεσα στην προστασία της προσωπικής ελευθερίας και την προστασία του πληθυσμού από τον κίνδυνο της τρομοκρατίας. Για το ΕΔΔΑ, το άρθρο 5 § 1 παραθέτει περιοριστικά τους λόγους σύμφωνα με τους οποίους μπορεί η στέρηση της προσωπικής ελευθερίας να είναι δικαιολογημένη και, στη συγκεκριμένη περιπτωση, η φυλάκιση των προσφευγόντων δεν ενέπιπτε σε οιαδήποτε από αυτές τις περιπτώσεις.
Σε ό,τι αφορά την εφαρμογή του άρθρου 15, γίνεται δεκτή η ύπαρξη δημοσίου κινδύνου, ο οποίος «απειλούσε τη ζωή του έθνους». Ωστόσο, το ΕΔΔΑ συντάσσεται στη συνέχεια με την άποψη της Βουλής των Λόρδων, η οποία είχε θεωρήσει ότι τα ληφθέντα μέτρα δεν ήταν απολύτως απαραίτητα για να αντιμετωπισθεί η κρίσμη κατάσταση.
Τέλος, πολύ καλή είναι η ανάλυση του ΕΔΔΑ και σε σχέση με το άρθρο 5§4 της ΕΣΔΑ, διάταξης που επιβάλλει την ύπαρξη ένδικου μέσου για την αμφισβήτηση της νομιμότητας της κράτησης. Το ΕΔΔΑ έχει εμβαθύνει ιδιαιτέρως τη νομολογία του σχετικά με αυτήν τη διάταξη, ενσωματώνοντας σε αυτήν τις περισσότερες από τις εγγυήσεις που προβέπει το άρθρο 6 ως προς τη δίκαιη δίκη. Στη συγκεκριμένη υπόθεση καταλήγει σε παραβίαση του άρθρου 5§4, διότι ορισμένοι από τους προσφέυγοντες δεν είχαν τη δυνατότητα να έχουν πρόσβαση και να αμφισβητήσουν κατά τη δικαστική διαδικασία ορισμένα από τα απόρρητα στοιχεία βάσει των οποίων είχε διαταχθεί η κράτησή τους.

Applications online

Να σας πληροφορήσω ότι το ΕΔΔΑ δεν καταλαβαίνει τίποτα από τις εκκρεμείς υποθέσεις (ελληνιστί, backlog) λόγω της πλημμυρίδας προσφυγών που έχει ενσκήψει και διευκολύνει ολοένα και περισσότερο τους ενδιαφερόμενους να απευθυνθούν σε αυτό. Τελευταίο gagdet: η δυνατότητα online υποβολής προσφυγής, στην οποία έχετε πλέον πρόσβαση μέσω του ιστοτόπου του ΕΔΔΑ . Για την ακριβεία, αν είστε ελληνόφωνες, δεν έχετε ακόμα τη δυνατότητα, διότι αυτή παρέχεται, για την ώρα πιλοτικά, στους Δανούς και στους Ολλανδούς. Αν όλα πάνε καλά, σύντομα θα επεκταθεί και στους ενδιαφερόμενους που προέρχονται από τα υπόλοιπα κράτη-μέλη. Σημείωση: η υποχρέωση υποβολής της προσφυγής με τον παραδοσιακό τρόπο ισχύει ακόμα. Το σύστημα online υποβολής θα σας διευκολύνει όμως, διότι στο τέλος της σχετικής διαδικασίας έχετε τη δυνατότητα να εκτυπώσετε το συμπληρωμένο έντυπο και να το αποστείλετε ταχυδρομικώς. Φανταστείτε τι έχει να γίνει όταν το σύστημα επεκταθεί και στα «καλά παιδιά» του Δικαστηρίου, όπως είναι η Ρωσία, η Ουκρανία και η Τουρκία. Προτείνω να μπει στο site του ΕΔΔΑ και φωτογραφία του Βέγγου, ο οποίος θα φωνάζει στην αντίστοιχη γλώσσα «Πελάαααατες μου»!

Φρέσκες από το πανέρι

Gagiu v. Romania, 24.2.2009
Άρθρο 2/Eρμηνεία του άρθρου 37§1 in fine/εξέταση της προσφυγής παρά τον θάνατο του προσφεύγοντος

Έχετε δει την πολύ αξιόλογη ρουμανική ταινία «Ο θάνατος του κ. Λαζαρέσκου»; Είναι η ιστορία ενός ηλικιωμένου στο Βουκουρέστι, ο οποίος ένα βράδυ νιώθει κάποια αδιαθεσία, πιστεύει ότι πάσχει από κάτι, πηγαίνει στο νοσοκομείο για να βρουν οι γιατροί τι συμβαίνει και μέχρι την άλλη μέρα έχει αποδημήσει εις Κύριον, αφού οι γιατροί τον έχουν πρώτα στείλει από τον Άννα στο Καϊάφα και τούμπαλιν. Ε, η Gagiu είναι πάνω κάτω η ίδια ιστορία, μόνο που αφορά έναν βοσκό κρατούμενο, ο οποίος έπασχε από ηπατίτιδα και βρογχοπνευμανία. Λόγω της πλημμελούς ιατρικής παρακολούθησής του, απεβίωσε, ενώ μάλιστα νοσηλευόταν σε νοσοκομείο, λόγω ηπατικού κώματος και καρδιακής ανεπάρκειας. Καταλαβαίνετε σε τι ποιοτική θεραπεία είχε υποβληθεί...
Το ενδιαφέρον της απόφασης είναι ότι ο προσφεύγων είχε απευθυνθεί στο ΕΔΔΑ κατά τη διάρκεια της κράτησής του παραπονούμενος για τις συνθήκες κράτησης και την έλλεψη ιατρικής παρακολούθησης. Παρά τον θάνατό του και την απουσία αιτήματος συνέχισης της δίκης, το ΕΔΔΑ αποφάσισε να κρατήσει την προσφυγή και να την εξετάσει επί της ουσίας. Στην απόφαση γίνεται λόγος για τη σοβαρότητα της υπόθεσης αφού ήταν σχετική με το δικαίωμα στη ζωή καθώς και για την ιδιαιτερότητα της προσωπικής κατάστασης του προσφεύγοντος, ο οποίος είχε μεγαλώσει σε ορφανοτροφείο και, συνεπώς, δεν είχε στην πράξη κανέναν συγγενή να ζητήσει τη συνέχιση της δίκης. Μετά απ΄αυτό δεν ήταν δύσκολο για το ΕΔΔΑ να καταλήξει, μεταξύ άλλων, σε παραβίαση του άρθρου 2, διαπιστώνοντας ότι οι ρουμανικές σωφρονιστικές αρχές είχαν αφήσει τον κακομοίρη τον Gagiu κυριολεκτικά στη μοίρα του.


L’Erablière A.B.S.L. v. Belgium, 24.2.2009
Άρθρο 6§1/ πρόσβαση σε δικαστήριο από περιβαλλοντική οργάνωση

Η προσφυγή της προσφεύγουσας οργάνωσης για την προστασία του περιβάλλοντος ενώπιον του βελγικού Συμβουλίου της Επικρατείας απορρίφθηκε για λόγους επί του παραδεκτού. Το ΕΔΔΑ διαπιστώνει ότι η ίδια η οργάνωση μπορούσε να θεωρηθεί ότι είχε έννομο συμφέρον να προσφύγει ενώπιον του ΕΔΔΑ λόγω της φύσης των δραστηριοτήτων της και του γεγονότος ότι η εφαρμογή της διοικητικής πράξης για την οποία είχε παραπονεθεί ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας θα είχε και επιπτώσεις στον ιδιωτικό βίο των μελών της. Για τον λόγο αυτό θεωρείται ότι η προσφυγή ενώπιον του ΕΔΔΑ δεν είχε τον χαρακτήρα actio popularis. Ως προς την ουσία του προβλήματος, το ΕΔΔΑ παρατηρεί ότι ο κανόνας του παραδεκτού που εφάρμοσε το βελγικό δικαστήριο ήταν φορμαλιστικός, κάτι δηλαδή σαν τις αλχημείες που κάνει ο δικός μας Άρειος Πάγος με τα κριτήρια του παραδεκτού και έχει επανειλημμένως φάει ευρωχαστούκι, όπως θα έγραφε και η Ελευθεροτυπία, από το δικαστήριο του Στρασβούργου για τον λόγο αυτό (βλ. αποφάσεις Liakopoulou, Efstathiou and others, Zouboulidis, Vasilakis και τελευταία την Reklos and Davourlis).

Poghosyan v. Georgia, 24.2.2009
Άρθρα 3 και 46- Συνθήκες κράτησης ατόμου που έπασχε από ηπατίτιδα C

Άλλη μια υπόθεση όπου το εγκαλούμενο κράτος καταδικάζεται για ανεπαρκή ιατρική παρακολούθηση φυλακισμένου. Το ενδιαφέρον της είναι ότι βάσει του άρθρου 46 υποδεικνύεται ευθέως στη Γεωργία η ανάγκη λήψης γενικότερων νομοθετικών και διοικητικών μέτρων για την αποφυγή μετάδοσης του συγκεκριμένου ιού από ασθενείς κρατουμένους σε αυτούς που (ακόμα...) παραμένουν υγιείς καθώς και για την αποτελεσματική ιατρική παρακολούθηση όσων κρατουμένων ήδη πάσχουν από την ασθένεια.

Η Ουγγαρέζα, ο χιμπαντζής και ο Εφραίμ

Πόσο μακριά μπορεί να φτάσει η σάτιρα δημοσίων προσώπων; Τρία παραδείγματα από την επικαιρότητα της προηγούμενης εβδομάδας μάς αναδεικνύουν ενδιαφέρουσες πτυχές του ζητήματος. Ας πάρουμε τα γεγονότα με χρονολογική σειρά.

Στις 17 Φεβρουαρίου ο κωμικός (τω επάγγελμα) Stéphane Guillon διακωμώδησε στα ερτζιανά τον πρώην υπουργό, σημαίνον στέλεχος του γαλλικού Parti Socialiste και νυν διευθυντή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, Dominique Strauss-Kahn, σχετικά με την πρόσφατη ερωτική σχέση του με υπάλληλο ουγγρικής καταγωγής στον διεθνή οργανισμό. Παρά το γεγονός ότι ο Guillon τελευταία έχει χάσει την οξύτητα του χιούμορ που τον διέκρινε παλαιότερα (όπως και κάποιοι Έλληνες κωμικοί, οι οποίοι μάλλον ποτέ δεν το είχαν) η συγκεκριμένη εκπομπή, που μεταδόθηκε μάλιστα από το κρατικό κανάλι France Inter, είχε πλάκα. Ο Guillon είχε υποτίθεται προσκαλέσει τον DSK, όπως τον αποκαλούν οι Γάλλοι, για συνέντευξη στο κανάλι και έπαιρνε μέτρα ασφαλείας σχετικά με τις γυναίκες εργαζόμενες στον σταθμό για το πώς θα προστατευθούν από το ερωτικό ταμπεραμέντο του πηδηχτούλη DSK! Σε κάποιο σημείο ο Guillon λέει ότι μόλις ο DSK εμφανιστεί στην έδρα του καναλιού θα χτυπήσει συναγερμός και όλες οι γυναίκες θα κατευθυνθούν στα υπόγεια και στα γραφεία άλλων αδελφών κρατικών καναλιών! Τον DSK μάλλον τον έτσουξε η σάτιρα και έκανε σχετική δήλωση. Είπε ότι η σάτιρα κατά των πολιτικών προσώπων αποτελεί αναγκαίο στοιχείο της δημοκρατίας αλλά είναι άστοχη όταν πηγάζει από κακόβουλα κίνητρα.

Στις 18 Φεβρουαρίου, η εφημερίδα New York Post δημοσίευσε σκίτσο γνωστού γελοιογράφου. Απεικονίζονταν δύο αστυνομικοί που είχαν πυροβολήσει μια μαϊμού. Ο ένας έλεγε στον άλλο : «Τώρα θα πρέπει να βρουν κάποιον άλλο να συντάξει το σχέδιο αναδιάρθρωσης της οικονομίας». Η γελοιογραφία αναφερόταν σε δύο γεγονότα της επικαιρότητας: στην ψήφιση του συγκεκριμένου σχεδίου, το οποίο είχε συνταχθεί με πρωτοβουλία του προέδρου Obama, από τη Γερουσία αλλά και στην απόδραση ενός χιμπαντζή από τον ζωολογικό κήπο μιας πόλης στο Connecticut. Ο τελευταίος σκοτώθηκε από τις σφαίρες αστυνομικών, αφού πριν είχε δαγκώσει μια γυναίκα. Το πρόβλημα είναι ότι στην Αμερική η λέξη «μαϊμού» έχει υποτιμητική εννοιολογική απόχρωση για τους μαύρους. Την περίοδο του φυλετικού διαχωρισμού χρησιμοποιείτο ως βρισιά κατά των εγχρώμων. Όπως ήταν αναμενόμενο, το σκίτσο προκάλεσε σειρά διαμαρτυριών. Πολλοί υποστήριξαν ότι ο σκιτσογράφος έπρεπε να εξηγήσει τι ακριβώς ήθελε να πει με τη γελοιογραφία του.

Τρίτον, και κάτι από τα δικά μας: την προηγούμενη Τετάρτη συζητήθηκαν ενώπιον του Μονομελούς Πρωτοδικείου Πατρών ασφαλιστικά μέτρα που είχε καταθέσει ο ιεραποστολικός σύλλογος «Άγιος Μάρκος ο Ευγενικός» κατά του Δήμου Πατρέων και με τα οποία ζητούσε να αποσυρθεί από την καρναβαλική παρέλαση άρμα που έφερε τη μορφή του ηγουμένου Εφραίμ. Το καλύτερο είναι το επιχείρημα του αιτούντος συλλόγου. Υποστήριξε ότι θα θιγόταν το θρησκευτικό συναίσθημα του χριστεπώνυμου πληρώματος διότι «στο περιβάλλον αυτού του άρματος θα περιφέρονται πλείστοι όσοι καρναβαλιστές, αγόμενοι και φερόμενοι από κάθε είδους πάθος και αναισχυντία, ασέμνως ενδεδυμένοι ή και ημίγυμνοι, με μπουκάλια μαυροδάφνης στο χέρι, με απουσία κάθε ηθικού φραγμού στο πλαίσιο ενός είδους διονυσιακού και σεξιστικού ξεφαντώματος και παραληρήματος»!!! Θα΄θελα να΄ξερα πού πάνε και τα βρίσκουνε. Το αγαπημένο μου από το επιχείρημα του αιτούντος συλλόγου είναι «τα μπουκάλια μαυροδάφνης στο χέρι». Καλά, όταν τα μέλη του συλλόγου θέλουν να «ρίξουν λίγη ομίχλη», όπως λέει και ένας γνωστός μου, με μαυροδάφνη τη βγάζουνε; Χάθηκε ένας Γιάννης ο Περιπατητής ή, έστω, ένα Dewar’s βρε παιδί μου!

Πάντως, κατά τη γνώμη μου, τα τρία συμβάντα φανερώνουν χρήσιμα και ενδεικτικά στοιχεία για την αξία της σάτιρας κατά των πολιτικών προσώπων. Η αντίδραση του DSK δείχνει την ιδιαιτερότητα της σάτιρας ως τρόπου έκφρασης. Η υπερβολή, η αλληγορία, η αναλογία και προπαντός η ειρωνεία που διαθέτει αποκλειστικά το σκωπτικό πνεύμα αποδεικνύονται συχνά πολύ πιο αποτελεσματικά στην κριτική δημοσίων προσώπων ακόμα και από τη δριμύτερη καταγγελία. Η σάτιρα αναδεικνύει με ξεχωριστό τρόπο τη γελοία πλευρά της ανθρώπινης ύπαρξης και στην περίπτωση του DSK τη γελοιότητα του ιδίου, ο οποίος εν μέσω βαρύγδουπων δηλώσεων για την οικονομική κρίση κυνηγούσε πίσω από τα φωτοτυπικά του ΔΝΤ την Ουγγαρέζα (το τελευταίο είναι δική μου εικαστική παρέμβαση). Σημειωτέον ότι τέτοια τσαντισμένη δήλωση δεν είχε κάνει ο DSK ούτε για τα πιο καταγγελτικά σχόλια που είχαν γίνει σχετικά με την περιπετειούλα του.

Η γελοιογραφία με τον χιμπαντζή μάς δίνει την αφορμή να σκεφτούμε σχετικά με τα όρια της σάτιρας. Είναι ηλίου φαεινότερο ότι ο γελοιογράφος υπονόησε με το σκίτσο του ότι ο Obama είναι η μαϊμού. Είναι δυνατόν όμως να ζητάμε από τον ίδιο να εξηγήσει το περιεχόμενο του σκίτσου του και ενδεχομένως να λογοδοτήσει; Μου θυμίζει μια τέτοια ενέργεια κάτι φίλους μου που, αφού διηγηθούν ένα ανέκδοτο μετά το εξηγούν κιόλας, για να το εμπεδώσουν οι ακροατές τους. Η καλύτερη απάντηση στην άστοχη σάτιρα είναι η σιωπή. Τίποτε δεν είναι χειρότερο για έναν γελωτοποιό από το να μη γελάει κανείς με τα αστεία του.

Τέλος, η ιστορία με το άρμα του Εφραίμ βρίσκεται πέραν του καλού και του κακού. Όταν ανακατεύεσαι με τα πίτουρα σε τρώνε οι κότες. Όταν κατηγορείσαι για απάτες και λοβιτούρες με το δημόσιο χρήμα, να είσαι έτοιμος να υποστείς και τη σάτιρα και τη χλεύη του κόσμου. Το να κραδαίνεις αίφνης την ποιμαντορική σου ιδιότητα είναι τουλάχιστον υποκριτικό, όπως και το να βάζεις άλλους να βγάλουν τα κάστανα από τη φωτιά (εν προκειμένω ο Μάρκος ο Ευγενικός). Και αν η σάτιρα σιχαίνεται κάτι περισσότερο από ο,τιδήποτε άλλο, αυτό είναι η υποκρισία.

ΕΔΔΑ, Giosakis nos 1 et 2 c. Grèce, 12.2.2009

Με δύο αποφάσεις του την προηγούμενη Πέμπτη, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο καταδίκασε την Ελλάδα για πολλαπλές παραβιάσεις των επιμέρους διατάξεων του άρθρου 5, άρθρου που κατοχυρώνει το δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία και ασφάλεια, σχετικά με το καθεστώς παρατάσεων της προσωρινής κράτησης του αρχιμανδρίτη Γιοσάκη. Οι αποφάσεις είναι αξιομνημόνευτες όχι τόσο διότι αφορούν πρόσωπο που μονοπώλησε τα φώτα της δημοσιότητας για αρκετό καιρό όσο για το ότι ίσως αποτελούν τις πρώτες όπου το ΕΔΔΑ διαπιστώνει ένα σημαντικό πρόβλημα της ελληνικής έννομης τάξης ως προς το ζήτημα της ταχύτητας εξέτασης των αιτήσεων για υφ΄όρων απόλυση. Αν πάντως συνεισφέρουν κάτι σε αυτον τον τομέα, απογοητεύουν σε άλλο και συγκεκριμένα στον τρόπο εξέτασης της επάρκειας της αιτιολογίας των αρμόδιων συμβουλίων σχετικά με τις αιτήσεις για αποφυλάκισή του προσφεύγοντος.

Οι δύο αποφάσεις αφορούν ξεχωριστές ποινικές διώξεις: στην πρώτη για την κλοπή εικόνων από εκκλησίες των Κυθήρων -τώρα ίσως αντιλαμβανόμαστε την αξία του παλαιού σήριαλ «Οι Ιερόσυλοι», όπου ο ακούραστος δημοσιογράφος Μαρτέλης ξεσκέπάζε κάτι λαμόγια που είχανε ρημάξει όλα τα απόμερα ξωκλήσια και λιανίζανε τις βυζαντινές εικόνες- και στη δεύτερη για υπεξαιρέσεις, παραβάσεις καθήκοντος κλπ. κλπ. Το ΕΔΔΑ δεν εξέτασε ζητήματα σχετικά με τον δίκαιο χαρακτήρα της δίκης του Γιοσάκη αλλά αναφορικά με το καθεστώς της προσωρινής του κράτησης.

Θεώρησε ότι δεν υπήρχε πρόβλημα με το άρθρο 5§§1 και 3 ως προς τη νομιμότητα της αρχικής απόφασης για την προφυλάκισή του και την αιτιολογία των αποφάσεων με τις οποίες απορρίφθηκαν οι αιτήσεις για αποφυλάκισή του. Κατέληξε όμως σε παραβιάσεις του 5§4 ως προς τη διαδικασία εξέτασης των αιτήσεών του για υφ΄όρων απόλυση. Στη Γιοσάκης n° 1 διαπιστώνεται παραβίαση του άρθρου 5§4 λόγω της απουσίας του προσφεύγοντος κατά την εξέταση ενώπιον του συμβουλίου πλημμελειοδικών του αιτήματός για αποφυλάκισή του. Επίσης, και πιο ενδιαφέρον, διαπιστώνεται παραβίαση του άρθρου 5§4 λόγω του χρονικού διαστήματος των ενενήντα έξι ημερών που παρήλθαν από την υποβολή της αίτησής του για αποφυλάκιση μέχρι την απόρριψή της από το συμβούλιο πλημμελειοδικών. Οι ίδιες παραβίάσεις διαπιστώνονται και στη Γιοσάκης n° 2, όπου μάλιστα τα αρμόδια συμβούλια εξέτασαν ταχύτερα τις αιτήσεις για υφ΄όρων απόλυση του προσφεύγοντος (εξήντα επτά και σαράντα οκτώ ημέρες).

Οι αποφάσεις του ΕΔΔΑ απογοητεύουν πάντως ως προς το ζήτημα της επάρκειας της αιτιολογίας των αποφάσεων των ελληνικών δικαστηρίων με τις οποίες απορρίφθηκε το αίτημα του προσφεύγοντος για την υφ΄όρων απόλυσή του. Στην ουσία δέχονται ότι η απλή αναφορά των συμβουλίων πλημμελειοδικών στον κίνδυνο διαφυγής του προσφεύγοντος και στην πιθανότητα διάπραξης νέων αδικημάτων αποδεικνυόταν από την ίδια τη φύση των αδικημάτων για τα οποία κατηγορείτο. Μπορεί να αναρωτηθεί κανείς π.χ. στη Γιοσάκης n° 1, ποιός ήταν ο πραγματικός κίνδυνος διάπραξης νέων αδικημάτων. Δηλαδή ο Γιοσάκης θα επέστρεφε στις εκκλησίες των Κυθήρων μεταμφιεσμένος, για να μην τον πάρουν είδηση, και θα συνέχιζε να βουτάει ό,τι εικόνα είχε απομείνει; Επίσης, το ΕΔΔΑ ξεπερνάει ελαφρά τη καρδία το ζήτημα της απουσίας εξέτασης από τα ελληνικά δικαστήρια εναλλακτικών τρόπων ελέγχου του προσφεύγοντος στην περίπτωση απόλυσής του, π.χ. με την υποχρέωση αυτοπρόσωπης παρουσίας του σε αστυνομικό τμήμα σε τακτά χρονικά διαστήματα.

Είναι κρίμα που χάθηκε αυτή η ευκαιρία διαπίστωσης της ανεπάρκειας αιτιολογίας των αποφάσεων για παράταση της προσωρινής κράτησης από τα ελληνικά δικαστήρια, όταν είναι γνωστό τοις πάσι πόσο σημαντικό είναι αυτό το πρόβλημα στην Ελλάδα.

Νέες, ωραίες και ενδιαφέρουσες

ΕΔΔΑ, Ramishvili et Kokhreidze c. Géorgie, 27.1.2009
Άρθρο 3, έλεγχος της νομιμότητας προσωρινής κράτησης σε συνθήκες αντίθετες προς το άρθρο 3.

Οι προσφεύγοντες ήταν ιδιοκτήτες μέσων μαζικής ενημέρωσης και η υπόθεσή τους ενώπιον των γεωργιανών δικαστηρίων (η οποία μάλιστα ίχε λάβει μεγάλη δημοσιότητα) αφορούσε κατηγορίες εκβίασης. Παρά το γεγονός ότι το ποινικό τους μητρώο ήταν λευκό, οι αρμόδιες αρχές το παράκαναν σε ό,τι αφορούσε τις συνθήκες μεταφοράς και παραμονής τους στην αίθουσα του δικαστηρίου. Οι ίδιοι δηλαδή παρέμειναν έγκλειστοι σε ένα μεταλλικό κλουβί, στην αίθουσα του δικαστηρίου βρίσκονταν πολλοί αστυνομικοί, άλλοι με πολιτικά και άλλοι βαριά οπλισμένοι, δημοσιογράφοι και διάφοροι άσχετοι, οι οποίοι περιφέρονταν μιλώντας στα κινητά τους κατά τη διάρκεια της διαδικασίας. Από το γενικό χαμό ήταν αδύνατον στους κατηγορουμένους να αντιληφθούν τι συνέβαινε, και τι ακριβώς τους ρωτούσαν οι δικαστές. Μάλιστα, όταν οι κατηγορούμενοι ή οι συνήγοροί τους έπαιρναν τον λόγο, τους ήταν επίσης πολύ δύσκολο να ακουστούν καθώς οι δημοσιογράφοι τούς βομβάρδιζαν με τα φωτογραφικά φλας, διάφοροι μπαινόβγαιναν στην αίθουσα χτυπώντας την πόρτα, ενώ και οι δικαστές συνομιλούσαν μεταξύ τους. Λίγο καλύτερες δηλαδή συνθήκες από τη μέση κατάσταση ακροατηρίου στην Ευελπίδων.
Η απόφαση είναι αξιοσημείωτη διότι αποτελεί την πρώτη όπου το ΕΔΔΑ καταλήγει σε παραβίαση του άρθρου 3 λόγω των συνθηκών που επικρατούσαν εις βάρος των κατηγορουμένων κατά τη διάρκεια ακροαματικής διαδικασίας.

ΕΔΔΑ, Samüt Karabulut c. Turquie, 27.1.2009
Άρθρο 3, συμπεριφορά αστυνομικών κατά τη σύλληψη διαδηλωτή

Διαβάστε αυτήν την απόφαση όσοι ενδιαφέρεστε να δείτε πώς το ΕΔΔΑ οριοθετεί τη δράση των αστυνομικών κατα τη διάλυση παράνομης μεν ειρηνικής δε διαδήλωσης. Η απόφαση είναι χρήσιμη δεδομένης της ελληνικής επικαιρότητας και δίνει ενδιαφέρουσες κατευθυντήριες γραμμές για τις υποχρεώσεις της αστυνομίας κατά τη σύλληψη διαδηλωτών. Στη συγκεκριμένη υπόθεση, το ΕΔΔΑ θεωρεί ότι τα χτυπήματα που κατάφεραν οι αστυνομικοί στο σώμα και, ιδιαιτέρως, στο κεφάλι του διαδηλωτή δεν δικαιολογούνταν υπό το πρίσμα του άρθρου 3. Διαπιστώνει ότι ο ίδιος, ναι μεν δεν είχε συμμορφωθεί με τις εντολές τους να αποχωρήσει από τη διαδήλωση, ωστόσο δεν έφερε αντίσταση ούτε άσκησε σωματική βία εναντίον τους κατά τη σύλληψή του. Παρά ταύτα, τις ψιλές του τις έφαγε από τα αστυνομικά γκλομπ.
Η απόφαση βέβαια διαβάζεται και αντίστροφα, ότι δηλαδή σε περίπτωση άσκησης βίας από την πλευρά του διαδηλωτή, δεν είναι παράλογο να πέσει και λίγο ξύλο από την αστυνομία. Ο νοών νοήτω.

Το σπίτι στις Σπέτσες και ο αμνήμων χρόνος

Σήμερα δημοσιεύθηκε στο Στρασβούργο μια ενδιαφέρουσα ελληνική απόφαση ιδιοκτησίας, η Vontas and others v. Greece. Οι προσφεύγοντες ήταν ιδιοκτήτες ενός ακινήτου με κήπο στις Σπέτσες (σε καλή μεριά, μπροστά στο λιμάνι), με τίτλους μεταγεγραμμένους με τον νόμο και τη βούλα από το 1912. Όταν ο ένας από αυτούς ζήτησε άδεια από την πολεοδομία να κάνει κάποιες επισκευές στο σπίτι, του απορρίφθηκε η αίτηση με την αιτιολογία ότι μέρος του κήπου ήταν δημόσια περιουσία. Οι προσφεύγοντες είχαν την αυταπάτη ότι θα έβρισκαν το δίκιο τους στα ελληνικά δικαστήρια και άσκησαν αγωγή αναγνωριστική της κυριότητας. Έχασαν όμως (καλά αυτό μάλλον το φαντάζεστε, αν δεν έχαναν δεν θα πήγαιναν στο Στρασβούργο) και θα πρέπει να αναρωτιέστε πώς μπόρεσαν και έχασαν αφού είχαν προσκομίσει τίτλους από το 1912. Τα ελληνικά δικαστήρια εφάρμοσαν τον κανόνα του βυζαντινορωμαϊκού δικαίου σύμφωνα με τον οποίο ένα ακίνητο θεωρείται κοινόχρηστο εάν αποδειχθεί ότι βρισκόταν σε κοινή χρήση από αμνηνονεύτου χρόνου (αμνηνονεύτου χρόνου αρχαιότητα). Ο ποιητικός αυτός κανόνας του εμπραγμάτου δικαίου (τα κάνω λιανά για να προσελκύσω και κοινό μη νομικό) εφαρμόζεται όταν για δύο γενιές, για ογδόντα χρόνια δηλαδή, πριν από το 1946 αποδειχθεί ότι το επίδικο ακίνητο ήταν κοινόχρηστο. Το ελληνικό δημόσιο έφερε δηλαδή στη δίκη μάρτυρες οι οποίοι υποστήριξαν ότι από το 1866 και μετά το ακίνητο ήταν κοινόχρηστο. Τώρα, πώς είναι δυνατόν κάποιος εν έτει 2005 (όταν έγιναν τα δικαστήρια) να υποστηρίξει ατράνταχτα ότι κατά την προσωπική του αντίληψη το ακίνητο ήταν κοινής χρήσης το 1866, νομίζω ότι μπορεί να γίνει παρά μόνο εάν λέγεται Μαθουσάλας. Δηλαδή, εν ολίγοις, τα ελληνικά δικαστήρια εφαρμόζοντας αυτόν τον ευφάνταστο κανόνα, αγνόησαν τους τίτλους κυριότητας των προσφευγόντων και θεώρησαν ότι ήταν πιο αξιόπιστες οι μαρτυρικές καταθέσεις.
Το ενδιαφέρον της απόφασης είναι ότι το ΕΔΔΑ καταλήγει σε παραβίαση του δικαιώματος στη ιδιοκτησία θεωρώντας ότι υπήρξε στέρηση ιδιοκτησίας λόγω της ίδιας της απόφασης των ελληνικών δικαστηρίων. Αυτό δε, συνέβη εν προκειμένω, διότι η διαδικασία μέσω της οποίας τα ελληνικά δικαστήρια απεφάνθησαν περί της κυριότητας του ακινήτου δεν περιελάμβανε τις απαραίτητες διαδικαστικές εγγυήσεις. Πιο συγκεκριμένα, για το Ευρωπαϊκό δικαστήριο, το γεγονός ότι τα ελληνικά δικαστήρια βάσισαν την απόφασή τους στην αρχή της από αμνημονεύτου χρόνου αρχαιότητας, αγνοώντας στην πράξη τους τίτλους κυριότητας που προσκόμισαν οι προσφεύγοντες, προσέβαλε το δικαίωμα στην ιδιοκτησία.
Είναι η πρώτη φορά που το ΕΔΔΑ εφαρμόζει σε ελληνική υπόθεση ιδιοκτησίας την πρόσφατη τάση της νομολογίας να «διαδικαστικοποιεί» ουσιαστικά δικαιώματα. Εδώ δηλαδή, εφαρμόσθηκαν αρχές της δίκαιης δίκης του άρθρου 6 της Σύμβασης στο πλαίσιο του άρθρου 1 του Πρώτου Πρωτοκόλλου. Άλλο ενδιαφέρον στοιχείο, η υπόδειξη του ΕΔΔΑ στο ελληνικό κράτος να αποδώσει το επίδικο στους προσφεύγοντες. Το δικαστήριο του Στρασβούργου επιβάλλει δηλαδή στην ουσία τη restitutio in integrum. Μάλλον όμως επέλεξε λάθος υπόθεση για να το κάνει αυτό. Όπως σωστά υποστηρίζει ο Ελβετός δικαστής Malinverni, στην περίπτωση διαδικαστικής παραβίασης του δικαιώματος στην ιδιοκτησία, η restitutio in integrum έρχεται σε αντίθεση με το δεδικασμένο των ελληνικών δικαστηρίων, το οποίο, ως γνωστόν, δεν ανατρέπεται καθ΄εαυτό από την απόφαση του ΕΔΔΑ. Άρα, στην πράξη θα προκληθεί αντίφαση στην ελληνική έννομη τάξη, αφού, παρά το δεδικασμένο των ελληνικών δικαστηρίων που θα παραμένει εν ισχύ, το ελληνικό κράτος θα πρέπει να επιστρέψει το επίδικο ακίνητο στους προσφέυγοντες.
Πόσο πιο απλά θα ήταν τα πράγματα εάν προβλεπόταν στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας η δυνατότητα διενέργειας νέας δίκης μετά από καταδικαστική απόφαση του Στρασβούργου;

« Οι γυναίκες στα κύματα »!

Αν διεξαγόταν διαγωνισμός για τον πιο πρωτότυπο τίτλο απόφασης του Ευρωπαϊκού δικαστηρίου δικαιωμάτων του ανθρώπου, νομίζω ότι η σημερινή Women on Waves et autres c. Portugal θα είχε σοβαρές πιθανότητες βράβευσης. Ξέρω ότι το μυαλό σας πηγαίνει στη μυθική ταινία Βρεγμένοι στα κύματα. Η Γυναίκες στα κύματα αφορά όμως την ελευθερία της έκφρασης και, πιο συγκεκριμένα, το ενδιαφέρον ζήτημα της αυταξίας προστασίας του τρόπου έκφρασης των ιδεών.

Το 2004, η οργάνωση Women on Waves, που έχει έδρα το Amsterdam, ναύλωσε πλοίο με σκοπό τη μετάβαση μελών της σε μια παραθαλάσσια πόλη της Πορτογαλίας. Η οργάνωση αυτή έχει ως κύριο σκοπό της την προώθηση του διαλόγου υπέρ του οικογενειακού προγραμματισμού και της άμβλωσης. Η Women on Waves δραστηριοποιείται βασικά μέσω της διοργάνωσης σεμιναρίων και εκδηλώσεων που λαμβάνουν χώρα πάνω σε πλοία (εξ ου και η επωνυμία της). Ωστόσο, στην προκειμένη περίπτωση, οι πορτογαλικές αρχές απαγόρευσαν την είσοδο του ναυλωμένου πλοίου στα πορτογαλικά χωρικά ύδατα. Την εποχή εκείνη, η διενέργεια άμβλωσης, εκτός από ορισμένες εξαιρέσεις, ήταν παράνομη στην Πορτογαλία και οι εθνικές αρχές υποστήριξαν ότι η Women on Waves μετέφερε χάπια για τη διενέργεια αμβλώσεων, η χρήση των οποίων ήταν απαγορευμένη.

Η απόφαση καταλήγει σε παραβίαση του άρθρου 10, αφού προηγουμένως έχει θίξει διάφορα ενδιαφέροντα ζητήματα. Πρώτον, τονίζει τη συγγένεια μεταξύ των άρθρων 10 (ελευθερία της έκφρασης) και 11 (ελευθερία της συνάθροισης) της ΕΣΔΑ. Στην προκειμένη περίπτωση το παράπονο των προσφευγόντων εξετάζεται μέσω του άρθρου 10, διότι το ΕΔΔΑ θεωρεί ότι υπερέχει το στοιχείο της επιμόρφωσης του κοινού μέσω της δραστηριότητας των Γυναικών στα Κύματα. Δεύτερο, και βασικό, ενδιαφέρον είναι η ανάλυση του ΕΔΔΑ σχετικά με την αξία και ιδιαιτερότητα καθ΄εαυτού του τρόπου δημοσιοποίησης των πληροφοριών και ιδεών, ανεξαρτήτως του περιεχομένου τους. Αναδεικνύοντας αυτό το στοιχείο, το ΕΔΔΑ δεν δέχθηκε τον ισχυρισμό του πορτογαλικού κράτους, ότι δηλαδή ορισμένα από τα μέλη της οργάνωσης συμμετείχαν τελικά σε σεμινάρια που έλαβαν εκ των υστέρων χώρα στην Πορτογαλία και αφορούσαν το πρόβλημα της άμβλωσης και τους τρόπους αντισύλληψης. Το σημαντικό στοιχείο κατά το ΕΔΔΑ ήταν ότι η δραστηριότητα της Women on Waves χαρακτηριζόταν από αυτόν τον ιδιαίτερο τρόπο διοργάνωσης των σεμιναρίων επιμόρφωσης. Επιβάλλοντας λοιπόν την απαγόρευση εισόδου του πλοίου στα πορτογαλικά χωρικά ύδατα (μάλιστα έστειλαν και πολεμικό πλοίο να το συνοδεύει!), το καθ΄ου κράτος εξουδετέρωσε στην πράξη όλη τη δυναμική που ενείχε η δραστηριότητα της οργάνωσης.

Μπορείτε να διαβάσετε αυτήν την απόφαση παράλληλα με τη γνωστή παλαιότερη Open Door and Dublin Well Woman v. Ireland καθώς και την πιο πρόσφατη Appleby and others v. UK.

Αριθμοί, αριθμοί, αριθμοί

Την προηγούμενη εβδομάδα, ο πρόεδρος του ΕΔΔΑ, J.P.Costa, κήρυξε με φανφάρες την έναρξη του νέου δικαστικού έτους. Παράλληλα, το ΕΔΔΑ δημοσίευσε και την ετήσια έκθεσή του για το 2008, η οποία περιλαμβάνει ενδιαφέροντα στοιχεία σχετικά με τον όγκο των προσφυγών, τον αριθμό των αποφάσεων και την εξέλιξη της νομολογίας. Την έκθεση μπορείτε να τη διατρέξετε εδώ, αλλά σας παραθέτω και μερικά ενδιαφέροντα στοιχεία, έτσι μήπως και σας ανοίξω την όρεξη. Λοιπόν, ο αριθμός των αποφάσεων για το 2008 (judgments) αυξήθηκε μόνο κατά 3% σε σχέση με το 2007. Δημοσιεύθηκαν δηλαδή 1.543 αποφάσεις επί της ουσίας. Για να γίνει αντιληπτός ο συνολικός όγκος των υποθέσεων που διεκπεραιώνει πλέον ετησίως το ΕΔΔΑ, συνυπολογίστε ότι το 95% των καταχωριζόμενων προσφυγών απορρίπτονται ως απαράδεκτες. Μόνο το 5% καταλήγει σε αποφάσεις επί της ουσίας.

Πολύ ανησυχητικό το γεγονός ότι οι νεοεισερχόμενες προσφυγές αυξήθηκαν κατά 20% σε σχέση με πέρυσι. Πλέον, οι εκκρεμούσες προσφυγές έχουν ξεπεράσει τις 100.000. Πολύ επιτυχία αυτό το δικαστήριο βρε παιδί μου... Πρώτη σε αποφάσεις είναι η Τουρκία, με 257. Ακολουθούν από κοντά η Ρωσία (233), η Ρουμανία (189), η Πολωνία (129) και η Ουκρανία (110). Η Ελλάδα είναι κοντά στην κορυφή. Βρίσκεται επάξια στην έβδομη θέση με 74 αποφάσεις! Καλά, μην τρελλαίνεστε. Οι 53 από αυτές είναι βαρετές αποφάσεις ευλόγου χρόνου. Όσο πάντως τα διοικητικά δικαστήρια και ιδίως το Συμβούλιο της Επικρατείας κάνουν καμμιά δεκαετία για να βγάλουν απόφαση (ο εισηγητής δεν είναι ώριμος...), τόσο θα αυξάνονται αυτού του είδους οι παραβιάσεις. Δεδομένης της γενικότερης κατάστασης στην ελληνική δικαιοσύνη, νομίζω ότι το μέλλον των ελληνικών αποφάσεων ευλόγου χρόνου προβλέπεται λαμπρό.

Για να μη σας τα αποκαλύψω όλα, σας λέω ακόμα μόνο ότι τα άρθρα-stars των παραβιάσεων (κάτι δηλαδή σαν τη θεά του μουσακά) είναι τα άρθρα 5, 6, 13 και Άρθρο 1 του Πρώτου Πρωτοκόλλου (προσωπική ελευθερία, δίκαιη δίκη, αποτελεσματική προσφυγή και ιδιοκτησία, αντίστοιχα). Οι ελληνικές υποθέσεις ακολουθούν πάνω-κάτω αυτήν την τάση με κάποιες διαφορετικές πινελιές που και που. Δηλαδή, υπάρχουν και αποφάσεις με άρθρο 3, 8, άρθρα 2 και 3 του Πρώτου Πρωτοκόλλου (ιδιωτική και οικογενειακή ζωή, δικαίωμα στην εκπαίδευση και στις εκλογές, αντίστοιχα). Κάτι μου λέει ότι το 2009 θα είναι η χρονιά του άρθρου 5 για την Ελλάδα. Αν κάποιος αναζητήσει στο site του ΕΔΔΑ το περιεχόμενο των υποθέσεων που κοινοποιήθηκαν πέρυσι στο ελληνικό δημόσιο, θα καταλάβει τι εννοώ. Όπως και να χει, εδώ θα είμαστε και του χρόνου, για να τα πούμε. Καλή χρονιά!