Το σπίτι στις Σπέτσες και ο αμνήμων χρόνος

Σήμερα δημοσιεύθηκε στο Στρασβούργο μια ενδιαφέρουσα ελληνική απόφαση ιδιοκτησίας, η Vontas and others v. Greece. Οι προσφεύγοντες ήταν ιδιοκτήτες ενός ακινήτου με κήπο στις Σπέτσες (σε καλή μεριά, μπροστά στο λιμάνι), με τίτλους μεταγεγραμμένους με τον νόμο και τη βούλα από το 1912. Όταν ο ένας από αυτούς ζήτησε άδεια από την πολεοδομία να κάνει κάποιες επισκευές στο σπίτι, του απορρίφθηκε η αίτηση με την αιτιολογία ότι μέρος του κήπου ήταν δημόσια περιουσία. Οι προσφεύγοντες είχαν την αυταπάτη ότι θα έβρισκαν το δίκιο τους στα ελληνικά δικαστήρια και άσκησαν αγωγή αναγνωριστική της κυριότητας. Έχασαν όμως (καλά αυτό μάλλον το φαντάζεστε, αν δεν έχαναν δεν θα πήγαιναν στο Στρασβούργο) και θα πρέπει να αναρωτιέστε πώς μπόρεσαν και έχασαν αφού είχαν προσκομίσει τίτλους από το 1912. Τα ελληνικά δικαστήρια εφάρμοσαν τον κανόνα του βυζαντινορωμαϊκού δικαίου σύμφωνα με τον οποίο ένα ακίνητο θεωρείται κοινόχρηστο εάν αποδειχθεί ότι βρισκόταν σε κοινή χρήση από αμνηνονεύτου χρόνου (αμνηνονεύτου χρόνου αρχαιότητα). Ο ποιητικός αυτός κανόνας του εμπραγμάτου δικαίου (τα κάνω λιανά για να προσελκύσω και κοινό μη νομικό) εφαρμόζεται όταν για δύο γενιές, για ογδόντα χρόνια δηλαδή, πριν από το 1946 αποδειχθεί ότι το επίδικο ακίνητο ήταν κοινόχρηστο. Το ελληνικό δημόσιο έφερε δηλαδή στη δίκη μάρτυρες οι οποίοι υποστήριξαν ότι από το 1866 και μετά το ακίνητο ήταν κοινόχρηστο. Τώρα, πώς είναι δυνατόν κάποιος εν έτει 2005 (όταν έγιναν τα δικαστήρια) να υποστηρίξει ατράνταχτα ότι κατά την προσωπική του αντίληψη το ακίνητο ήταν κοινής χρήσης το 1866, νομίζω ότι μπορεί να γίνει παρά μόνο εάν λέγεται Μαθουσάλας. Δηλαδή, εν ολίγοις, τα ελληνικά δικαστήρια εφαρμόζοντας αυτόν τον ευφάνταστο κανόνα, αγνόησαν τους τίτλους κυριότητας των προσφευγόντων και θεώρησαν ότι ήταν πιο αξιόπιστες οι μαρτυρικές καταθέσεις.
Το ενδιαφέρον της απόφασης είναι ότι το ΕΔΔΑ καταλήγει σε παραβίαση του δικαιώματος στη ιδιοκτησία θεωρώντας ότι υπήρξε στέρηση ιδιοκτησίας λόγω της ίδιας της απόφασης των ελληνικών δικαστηρίων. Αυτό δε, συνέβη εν προκειμένω, διότι η διαδικασία μέσω της οποίας τα ελληνικά δικαστήρια απεφάνθησαν περί της κυριότητας του ακινήτου δεν περιελάμβανε τις απαραίτητες διαδικαστικές εγγυήσεις. Πιο συγκεκριμένα, για το Ευρωπαϊκό δικαστήριο, το γεγονός ότι τα ελληνικά δικαστήρια βάσισαν την απόφασή τους στην αρχή της από αμνημονεύτου χρόνου αρχαιότητας, αγνοώντας στην πράξη τους τίτλους κυριότητας που προσκόμισαν οι προσφεύγοντες, προσέβαλε το δικαίωμα στην ιδιοκτησία.
Είναι η πρώτη φορά που το ΕΔΔΑ εφαρμόζει σε ελληνική υπόθεση ιδιοκτησίας την πρόσφατη τάση της νομολογίας να «διαδικαστικοποιεί» ουσιαστικά δικαιώματα. Εδώ δηλαδή, εφαρμόσθηκαν αρχές της δίκαιης δίκης του άρθρου 6 της Σύμβασης στο πλαίσιο του άρθρου 1 του Πρώτου Πρωτοκόλλου. Άλλο ενδιαφέρον στοιχείο, η υπόδειξη του ΕΔΔΑ στο ελληνικό κράτος να αποδώσει το επίδικο στους προσφεύγοντες. Το δικαστήριο του Στρασβούργου επιβάλλει δηλαδή στην ουσία τη restitutio in integrum. Μάλλον όμως επέλεξε λάθος υπόθεση για να το κάνει αυτό. Όπως σωστά υποστηρίζει ο Ελβετός δικαστής Malinverni, στην περίπτωση διαδικαστικής παραβίασης του δικαιώματος στην ιδιοκτησία, η restitutio in integrum έρχεται σε αντίθεση με το δεδικασμένο των ελληνικών δικαστηρίων, το οποίο, ως γνωστόν, δεν ανατρέπεται καθ΄εαυτό από την απόφαση του ΕΔΔΑ. Άρα, στην πράξη θα προκληθεί αντίφαση στην ελληνική έννομη τάξη, αφού, παρά το δεδικασμένο των ελληνικών δικαστηρίων που θα παραμένει εν ισχύ, το ελληνικό κράτος θα πρέπει να επιστρέψει το επίδικο ακίνητο στους προσφέυγοντες.
Πόσο πιο απλά θα ήταν τα πράγματα εάν προβλεπόταν στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας η δυνατότητα διενέργειας νέας δίκης μετά από καταδικαστική απόφαση του Στρασβούργου;