Η Al Qaeda στο ΕΔΔΑ

ΕΔΔΑ, A. and others v. United Kingdom, 19.2.2009, Grand Chamber
Άρθρα 3, 15, 5§§ 1 και 5

Ίσως η πιο σημαντική έως τώρα απόφαση του ΕΔΔΑ για το 2009.
Εξετάζει τη συμβατότητα με την ΕΣΔΑ της βρετανικής νομοθεσίας που τέθηκε σε ισχύ μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου και προέβλεπε τη δυνατότητα απεριόριστης κράτησης αλλοδαπών υπηκόων, κατηγορούμενων για διάπραξη τρομοκρατικών πράξεων. Η νομοθεσία αυτή καταργήθηκε το 2005.
Η απόφαση είναι σημαντική και ενδιαφέρουσα, διότι θιγεί το ακανθώδες ζήτημα της έκτασης προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων σε σχέση με τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας. Αναφέρεται δε σε ζητήματα, τα οποία το ΕΔΔΑ δεν έχει την ευκαιρία να εξετάσει συχνά, όπως τους όρους εφαρμογής του άρθρου 15 της ΕΣΔΑ, το οποίο επιτρέπει την παρέκκλιση από την προστασία ορισμένων από τα δικαιώματα που κατοχυρώνονται στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση, προκειμένου να αντιμετωπισθεί κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Γενικότερα, συνοψίζει τη νομολογία του ΕΔΔΑ σε αρκετά ζητήματα που έχουν σχέση με το πρόβλημα της τρομοκρατίας.
Σε ό,τι αφορά το άρθρο 3, το ΕΔΔΑ δεν καταλήγει σε παραβίαση, διότι διαπιστώνει ότι η κράτηση των προσφεύγοντων δεν ήταν εξ ορισμού απεριόριστης χρονικής διάρκειας (βλ. σχετικά και Kafkaris v. Cyprus, 2008): οι ίδιοι είχαν τη δυνατότητα να αμφισβητήσουν δικαστικώς τη νομιμότητά της, πράγμα μάλιστα που έπραξαν και τα βρετανικά δικαστήρια τους δικαίωσαν.
Πολύ ενδιάφερουσες είναι οι σκέψεις του Τμήματος διευρυμένης σύνθεσης σχετικά με το άρθρο 5§§1 και 4. Το ΕΔΔΑ διαπιστώνει ότι οι βρετανικές αρχές δεν είχαν άμεσο σκοπό έκδοσης ή απέλασης ορισμένων από τους προσφεύγοντες και, άρα. η κράτησή τους δεν ήταν δικαιολογημένη ως προς το άρθρο 5 § 1 f) της Σύμβασης. Δεν γίνεται σχετικά δεκτό το επιχείρημα του βρετανικού κράτους, ότι δηλαδή τα συγκεκριμένα άτομα αποτελούσαν ιδιαίτερο δημόσιο κίνδυνο και, άρα, η κράτησή τους δεν διατάραξε την ισορροπία που πρέπει να υφίσταται ανάμεσα στην προστασία της προσωπικής ελευθερίας και την προστασία του πληθυσμού από τον κίνδυνο της τρομοκρατίας. Για το ΕΔΔΑ, το άρθρο 5 § 1 παραθέτει περιοριστικά τους λόγους σύμφωνα με τους οποίους μπορεί η στέρηση της προσωπικής ελευθερίας να είναι δικαιολογημένη και, στη συγκεκριμένη περιπτωση, η φυλάκιση των προσφευγόντων δεν ενέπιπτε σε οιαδήποτε από αυτές τις περιπτώσεις.
Σε ό,τι αφορά την εφαρμογή του άρθρου 15, γίνεται δεκτή η ύπαρξη δημοσίου κινδύνου, ο οποίος «απειλούσε τη ζωή του έθνους». Ωστόσο, το ΕΔΔΑ συντάσσεται στη συνέχεια με την άποψη της Βουλής των Λόρδων, η οποία είχε θεωρήσει ότι τα ληφθέντα μέτρα δεν ήταν απολύτως απαραίτητα για να αντιμετωπισθεί η κρίσμη κατάσταση.
Τέλος, πολύ καλή είναι η ανάλυση του ΕΔΔΑ και σε σχέση με το άρθρο 5§4 της ΕΣΔΑ, διάταξης που επιβάλλει την ύπαρξη ένδικου μέσου για την αμφισβήτηση της νομιμότητας της κράτησης. Το ΕΔΔΑ έχει εμβαθύνει ιδιαιτέρως τη νομολογία του σχετικά με αυτήν τη διάταξη, ενσωματώνοντας σε αυτήν τις περισσότερες από τις εγγυήσεις που προβέπει το άρθρο 6 ως προς τη δίκαιη δίκη. Στη συγκεκριμένη υπόθεση καταλήγει σε παραβίαση του άρθρου 5§4, διότι ορισμένοι από τους προσφέυγοντες δεν είχαν τη δυνατότητα να έχουν πρόσβαση και να αμφισβητήσουν κατά τη δικαστική διαδικασία ορισμένα από τα απόρρητα στοιχεία βάσει των οποίων είχε διαταχθεί η κράτησή τους.