Ο Μωαμεθ και ο Charlie Hebdo

Καλά νέα για την ελευθερία της έκφρασης. Την Πέμπτη, 22 Μαρτίου, το Πρωτοδικείο Παρισίου αθώωσε τον Philippe Val, διευθυντή του εικονοκλαστικού περιοδικού Charlie Hebdo, για τη δημοσίευση σκίτσων σχετικά με τον Μωάμεθ στις εσωτερικές σελίδες του εντύπου. Η μήνυση είχε υποβληθεί, μεταξύ άλλων, και από την Ένωση των ισλαμιστικών οργανώσεων της Γαλλίας, για προσβολή των θρησκευτικών πεποιθήσεων των πιστών του Ισλάμ λόγω της αναδημοσίευσης δύο από τα γνωστά σκίστα που είχαν ήδη παρουσιασθεί στη δανέζικη εφημερίδα Jyllands-Posten καθώς και ενός από τον σκιτσογράφο του Charlie Hebdo, το οποίο αναδημοσιεύουμε εδώ και παρουσιάζει τον Μωάμεθ να μονολογεί ότι "είναι σκληρό να λατρεύεσαι απο μαλάκες".

Είναι ενδιαφέρουσες οι σκέψεις του γαλλικού δικαστηρίου με τις οποίες αθωώνεται ο κατηγορούμενος. Κατ΄αρχήν , και πολύ σωστά, γίνεται αναφορά στην έννοια του σκίτσου, της καρικατούρας και γίνεται δεκτό ότι η φύση της τελευταίας είναι αφ' εαυτής προκλητική συμβάλλοντας μέσω της παρωδίας στη λειτουργία της ελευθερίας της έκφρασης σε μια δημοκρατική κοινωνία. Το δικαστήριο επικεντρώνει τον έλεγχό του σε ένα από τα τρία σκίτσα που παρουσίαζε τον Μωάμεθ να φοράει τουρμπάνι που είχε σχήμα βόμβας. Διαπιστώνεται, αρχικά, ότι όντως το σκίτσο αυτό, μεμονωμένο, θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι υπονοεί ότι ο ισλαμισμός είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την τρομοκρατία. Όμως, το γαλλικό πρωτοδικείο σωστά καταλήγει ότι παρά τον προκλητικό χαρακτήρα της συγκεκριμένης γελοιογραφίας για τον μέσο μουσουλμάνο, το στοιχείο αυτό δεν επαρκεί από μόνο του για να δικαιολογήσει τον περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης. Στην περίπτωση του Charlie Hebdo, το γαλλικό πρωτοδικείο τονίζει ότι αυτό που μετρά είναι το γενικότερο πλαίσιο της δημοσίευσης των συγκεκριμένων σκίτσων, δηλαδή ότι σκοπός της εφημερίδας δεν ήταν πρωτίστως να προκαλέσει την οργή των μουσουλμάνων αλλά να συμμετάσχει στον δημόσιο διάλογο σχετικά με ένα πολιτικό ζήτημα τη επικαιρότητας.

Πάλι καλά. Σήμερα, θα πρέπει να αισθανόμαστε ικανοποιημένοι και μόνο από το γεγονός ότι δεν καταδικάζεται τελικά εφημερίδα για τη δημοσίευση στην καρδιά της Ευρώπης σκίτσων που ενοχλούν, στεναχωρούν ή ακόμα και εξοργίζουν τους πιστούς κάποιας θρησκείας. Καθώς οι σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες στριμώχνονται ολοένα και περισσότερο κάτω από το βάρος του politically correct που επιτάσσει ακόμα και την ποινικοποίηση της δημοσίευσης πολιτικών θέσεων που μπορούν να στεναχωρούν κάποια θρησκευτική ή εθνοτική ομάδα, η απόφαση του γαλλικού δικαστηρίου θα πρέπει να μας χαροποιεί, διότι επιβεβαιώνει τα αυτονότητα. Ότι δηλαδή σε μια πραγματική δημοκρατία, δεν είναι δυνατόν να προβάλλεται η προσβολή της θρησκευτικής πίστης ως δικαιολογία για τη φίμωση πολιτικών απόψεων. Πολύ περισσότερο, όταν αυτές οι απόψεις δημοσιοποιούνται υπό τη μορφή γελοιογραφίας, θα πρέπει να είμαστε ακόμα πιο ανεκτικοί. Διότι, όταν ποινικοποιείται η δημοσίευση γελοιογραφίας, υποσκάπτεται ένα από τα βασικότερα θεμέλια της ελευθερίας της έκφρασης. Αυτό της δυνατότητας της καυστικής κριτικής μέσω της σάτιρας, αυτού δηλαδή που δεν δηλώνεται άμεσα αλλά αφήνεται να εννοηθεί. Φανταστείτε τί θα μπορούσε να συμβεί στην περίπτωση που από μόνη της η επίκληση της προσβολής του θρησκευτικού συναισθήματος θα μπορούσε να δικαιολογήσει την απαγόρευση δημοσίευσης των σκίτσων του Μωάμεθ. Ο πιστός της καθολικής θρησκείας θα απαιτούσε με το δίκιο του την απόσυρση σκίτσων που σατιρίζουν τον Πάππα, το μέλος της Χρυσοπηγής θα ζητούσε με ασφαλιστικά μέτρα τη ρίψη στην πυρά γελοιογραφιών του Χριστόδουλου, ο οπαδός του Ολυμπιακού θα ζητούσε την απαγόρευση παρωδίας του Προέδρου (ένας είναι ο Πρόεδρος, μία είναι η θρησκεία) και η ιστορία δεν θα είχε τέλος.

Το ζήτημα με το Charlie Hebdo θα πρέπει πάντως να μας προκαλέσει να αναρωτηθούμε σχετικά με τη σκοπιμότητα όλων αυτών των νόμων που ποινικοποιούν τη δημοσίευση απόψεων που μπορούν να πληγώσουν τα βαθύτερα συναισθήματα θρησκευτικών, εθνοτικών ή μειονοτικών ομάδων. Ας πάρουμε την ίδια την περίπτωση του Charlie Hebdo. Παρά το γεγονός της δικαίωσης της εφημερίδας, πόσοι διευθυντές εφημερίδας θα πάρουν ανάλογα ρίσκα στο μέλλον όταν θα γνωρίζουν ότι μπορούν να υποστούν μια επώδυνη δικαστική εμπειρία ; Το πιθανότερο είναι να αυτολογοκριθούν. Αντί να δημοσιεύσουν ένα σκίτσο ή ένα άρθρο που θα περιλαμβάνει μια ξεκάθαρη, όσο και προκλητική, δημόσια θέση, ίσως προτιμήσουν να δημοσιεύσουν ένα ωροσκόπιο ή συνταγές μαγειρικής.

Όσο και αν συμφωνούμε ή διαφωνούμε ηθικοπολιτικά με τη δημοσίευση απόψεων ανάλογων με αυτές που δημοσίευσε η δανέζικη ή η γαλλική εφημερίδα (και αυτό είναι φυσικά κάτι απόλυτα συζητήσιμο), είναι αποφασιστικής σημασίας για την ποιότητα της δημοκρατίας να υψώνουμε τη φωνή μας για το αναφαίρετο δικαώμα να υφίσταται η δυνατότητα ελεύθερης δημοσιοποίησης τέτοιων θέσεων. Σε αυτούς που θεωρούν ότι σοκάρονται η απάντηση είναι απλή. Μην αγοράσετε το συγκεκριμένο έντυπο. Αν οι σύγχρονες δημοκρατίες υποκύψουν στον εκβιασμό των εκάστοτε ομάδων που απαιτούν τη φίμωση σκιτσογράφων ή δημοσιογράφων απλώς και μόνο με σημαία τα προσβληθέντα μύχιά τους συναισθήματα, τότε οι ίδιες θα έρθουν αντιμέτωπες με το φάσμα της αυτολογοκρισίας. Με άλλα λόγια, την επιβολή της λογικής "δεν δημοσιεύω ό,τι μπορεί να προκαλέσει". Κατά τη γνώμη μου αυτό είναι ό, τι πιο καταστροφικό μπορεί να συμβεί σε ένα κράτος δικαίου που αντλεί τη δύναμή του από τη δυνατότητα έκφρασης ρηξικέλευθων απόψεων. Τα παραδείγματα είναι ήδη απτά. Το προηγούμενο φθινόπωρο, η Όπερα του Βερολίνου αποφάσισε να μην ανεβάσει την όπερα "Ιδομενέας" του Μότσαρτ, διότι σε κάποια σκηνή εμφανίζεται ο αποκεφαλισμένος Μωάμεθ. Στη δε Γαλλία ένας φιλόσοφος έγινε στόχος απειλών για τη ζωή του λόγω άρθρου επικριτικού για τον ισλαμισμό που είχε δημοσιεύσει στην εφημερίδα "Le Figaro".

Τί είδους δημοκρατία θέλουμε ; Διαλέγουμε και παίρνουμε.